ahmetbeyler
New member
Çok sevdiğiniz bir kişide şizofreni üzere bir ruhsal bozukluğun oluştuğunu düşünün. bu biçimde bir durumda ona yardım etmek istersiniz, bu yüzden size yaşadıklarını anlatmasını istersiniz. O da başta korkup kaçacağınızı düşünse de daha sonra size güvenip anlatmaya başlar. Ama onun hezeyanlarını dinledikçe bir süre daha sonra sahiden korkmaya başlarsınız ve “acaba bana da mı bulaşıyor ben de mi ‘delirmeye’ başlıyorum” diye düşünürsünüz.
Tabii ki bu bahsedilen durum herkes için geçerli değil ama her insanın başına gelebilecek durum ve bu husus hakkında aydınlatılması gereken oldukça fazla mit var. Psikoloji ve psikiyatri bilimleri uzun yıllardır her bir bozukluk için bozukluğun oluşma niçinleri üzerinde incelemelerde bulunuyorlar. Her bir bozukluğun kendine has dinamikleri bulunuyor ve hiç bir bozukluk zannedildiği gibi tek bir niçinden dolayı oluşmuyor.
Bozuklukların tek bir sebebi yok!
Sosyal bilimlerin konusu birden fazla vakit insan ve onun davranışlarıdır. Etik açıdan bir insanı fare üzere laboratuvara koyup inceleyemeceğiniz için insan üzerinden ‘niçin-sonuç’ içeren araştırmalar yapmak zordur. Daha fazlaca betimsel yani ilişkisel araştırmalar yapabilirsiniz. Yani “bunun sebebi budur demek” yerine bununla şunun içinde şöyleki bir bağlantı olabilir dersiniz. “Peki bunun ne ehemmiyeti var?” derseniz şayet, aslında epey değeri var.
Yaptığınız bir araştırmada insan üstündeki bütün değişkenleri denetim edemezsiniz. Tüm değişkenleri denetim ettiğinizi düşünseniz bile deneye katılan kişi deneyden sıkılabilir, soruların karşılıklarını ezberleyebilir. Yani demek istediğim, ruhsal bozukluklarda da birebir şey geçerli. Bozukluğu araştırırken beyindeki bir nörotransmitterin eksikliğinden mi kaynaklanıyor yoksa beyindeki gri unsurun azlığından mı kaynaklanıyor ya da bunlar bir sonuç mu, genetik faktörler mi etkli, çevresel faktörler mi tesirli bunu birden fazla vakit bilemiyorsunuz. O yüzden yalnızca ihtimallerden bahsedebilirsiniz.
Korkmayın, ailenizde var diye sizde de olmak zorunda değil!
Kalıtımla ruhsal bozuklukların ne kadar aktarıldığına dair araştırmalar epey uzun yıllardır yapılıyor. Bu çalışmalar o kadar önemli ki aileler üzerinde, ikizler üzerinde (tek yumurta ikizleri, çift yumurta ikizleri), evlat edinilmiş çocuklar üzerinde 40 yılı aşan çalışmalar bile yapılıyor. Şizofreni üzere kimi hastalıkların genetik geçişli olabileceği düşünülüyor. Fakat genetik olarak bir hastalığa yatkın olsanız dahi bulunduğunuz olumlu çevresel kaideler kararında hiç ortaya çıkmayabilir.
Beyinde gerçekleşen fonksiyonel bozukluklardan dolayı oluşan hastalıklar da var.
Beyin görüntüleme çalışmaları, hızla gelişen teknolojinin gelişmesiyle birlikte ilerledi. Manyetik Rezonans (MR), Difüzyon Tensor Görüntüleme(DTI), Pozitron emisyon tomografi (PET) üzere görüntüleme teknikleri beyinde gerçekleşmiş olan ve ruhsal bozukluğa yol açabilecek yapısal ve fonksiyonel bozukluklar hakkında bilgi veriyor.
Fakat burada asıl kıymetli olan, “beyinde değişimler olduğu için mi bu bozuklukların yaşandığı yoksa bu bozukluklar aslına bakarsan var olduğu için mi beyindeki bu değişimler yaşandı?” sorusunun karşılığıdır. Bu sorunun yanıtı, gelinen evrede çabucak hemen bilinemiyor. Birebir şey beyindeki dopamin, glutamat, serotonin, GABA gibi nörotransmitterler için de geçerli. Örneğin depresyon üzere bozukluklarda hastanın serotonin düzeyinin düşük olduğu bilinir ve verilen antidepresanlarla bunun düzeyi artırılmaya çalışılır ve bu, danışana uygun gelir. Ancak bozukluğun tek sebebi serotonin düşüklüğü müdür, yoksa o bir sonuç mudur?
Başımıza gelen olaylar, bozukluğu tetikliyor olabilir.
hayatın erken senelerında başımıza gelen olaylar, depresyon üzere kimi bozuklukları tetikliyor olabilir. İstenmeyen gebelik kararında doğan çocuk olmak, annenin gebeliği sırasında çökkünlük geçirmesi, anne karnındayken yaşanılan olağanüstü olayların (savaş, şiddetli hava şartları gibi) şizofreni ve depresyon gibi bozuklukların oluşma riskini arttırdığı bulunulmuş.
Kişiliğiniz sizdeki kimi bozuklukları tetikliyor olabilir.
Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatiksel El Kitabı 5’in (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders 5th Revision, DSM-5) tanımladığı kişilik bozuklukları bulunuyor. Kişilik bozuklukları kadar şiddetli olmasa da birebir özellikleri taşıyan kişilik tipleri de bulunuyor. İşte bu kişilik tipleri bipolar bozukluk üzere bozuklukları tetikleyebiliyor.
Son olarak, birtakım bozuklukları da öğreniriz.
Geçtiğimiz günlerde Japonların maçlardan daha sonra etraftaki çöpleri topladıkları görüntüler viral olmuştu. Bazı kültürlerde, ailelerde; titizliğe, kurallara, sisteme bu türlü değer verilir. Buna dair net bilgi olmasa da bu kültürle büyüyen çocuklarda bunaltı, fobiler ve saplantı zorlantı(OKB) üzere bozuklukların tetiklendiği düşünülüyor.
Fobilerin öğrenmeyle oluştuğuna dair yapılan Küçük Albert (Little Albert) deneyinde çabucak hemen 9 aylık bir bebek olan Albert’e tüylü hayvan korkusu öğretilmişti. Bu ve gibisi deneylerden ötürü bazı ruhsal bozuklukların bu türlü öğrenme kararı oluştuğu düşünülüyor.
Not: Travmatik olayların başınıza gelmesi, genetik olarak bozukluklara yatkın olmanız üzere faktörler olsa da olumlu aile ortamında bulunduğunuz vakit bu bozuklukların görülme riski azalır.
Tabii ki bu bahsedilen durum herkes için geçerli değil ama her insanın başına gelebilecek durum ve bu husus hakkında aydınlatılması gereken oldukça fazla mit var. Psikoloji ve psikiyatri bilimleri uzun yıllardır her bir bozukluk için bozukluğun oluşma niçinleri üzerinde incelemelerde bulunuyorlar. Her bir bozukluğun kendine has dinamikleri bulunuyor ve hiç bir bozukluk zannedildiği gibi tek bir niçinden dolayı oluşmuyor.
Bozuklukların tek bir sebebi yok!
Sosyal bilimlerin konusu birden fazla vakit insan ve onun davranışlarıdır. Etik açıdan bir insanı fare üzere laboratuvara koyup inceleyemeceğiniz için insan üzerinden ‘niçin-sonuç’ içeren araştırmalar yapmak zordur. Daha fazlaca betimsel yani ilişkisel araştırmalar yapabilirsiniz. Yani “bunun sebebi budur demek” yerine bununla şunun içinde şöyleki bir bağlantı olabilir dersiniz. “Peki bunun ne ehemmiyeti var?” derseniz şayet, aslında epey değeri var.
Yaptığınız bir araştırmada insan üstündeki bütün değişkenleri denetim edemezsiniz. Tüm değişkenleri denetim ettiğinizi düşünseniz bile deneye katılan kişi deneyden sıkılabilir, soruların karşılıklarını ezberleyebilir. Yani demek istediğim, ruhsal bozukluklarda da birebir şey geçerli. Bozukluğu araştırırken beyindeki bir nörotransmitterin eksikliğinden mi kaynaklanıyor yoksa beyindeki gri unsurun azlığından mı kaynaklanıyor ya da bunlar bir sonuç mu, genetik faktörler mi etkli, çevresel faktörler mi tesirli bunu birden fazla vakit bilemiyorsunuz. O yüzden yalnızca ihtimallerden bahsedebilirsiniz.
Korkmayın, ailenizde var diye sizde de olmak zorunda değil!
Kalıtımla ruhsal bozuklukların ne kadar aktarıldığına dair araştırmalar epey uzun yıllardır yapılıyor. Bu çalışmalar o kadar önemli ki aileler üzerinde, ikizler üzerinde (tek yumurta ikizleri, çift yumurta ikizleri), evlat edinilmiş çocuklar üzerinde 40 yılı aşan çalışmalar bile yapılıyor. Şizofreni üzere kimi hastalıkların genetik geçişli olabileceği düşünülüyor. Fakat genetik olarak bir hastalığa yatkın olsanız dahi bulunduğunuz olumlu çevresel kaideler kararında hiç ortaya çıkmayabilir.
Beyinde gerçekleşen fonksiyonel bozukluklardan dolayı oluşan hastalıklar da var.
Beyin görüntüleme çalışmaları, hızla gelişen teknolojinin gelişmesiyle birlikte ilerledi. Manyetik Rezonans (MR), Difüzyon Tensor Görüntüleme(DTI), Pozitron emisyon tomografi (PET) üzere görüntüleme teknikleri beyinde gerçekleşmiş olan ve ruhsal bozukluğa yol açabilecek yapısal ve fonksiyonel bozukluklar hakkında bilgi veriyor.
Fakat burada asıl kıymetli olan, “beyinde değişimler olduğu için mi bu bozuklukların yaşandığı yoksa bu bozukluklar aslına bakarsan var olduğu için mi beyindeki bu değişimler yaşandı?” sorusunun karşılığıdır. Bu sorunun yanıtı, gelinen evrede çabucak hemen bilinemiyor. Birebir şey beyindeki dopamin, glutamat, serotonin, GABA gibi nörotransmitterler için de geçerli. Örneğin depresyon üzere bozukluklarda hastanın serotonin düzeyinin düşük olduğu bilinir ve verilen antidepresanlarla bunun düzeyi artırılmaya çalışılır ve bu, danışana uygun gelir. Ancak bozukluğun tek sebebi serotonin düşüklüğü müdür, yoksa o bir sonuç mudur?
Başımıza gelen olaylar, bozukluğu tetikliyor olabilir.
hayatın erken senelerında başımıza gelen olaylar, depresyon üzere kimi bozuklukları tetikliyor olabilir. İstenmeyen gebelik kararında doğan çocuk olmak, annenin gebeliği sırasında çökkünlük geçirmesi, anne karnındayken yaşanılan olağanüstü olayların (savaş, şiddetli hava şartları gibi) şizofreni ve depresyon gibi bozuklukların oluşma riskini arttırdığı bulunulmuş.
Kişiliğiniz sizdeki kimi bozuklukları tetikliyor olabilir.
Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatiksel El Kitabı 5’in (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders 5th Revision, DSM-5) tanımladığı kişilik bozuklukları bulunuyor. Kişilik bozuklukları kadar şiddetli olmasa da birebir özellikleri taşıyan kişilik tipleri de bulunuyor. İşte bu kişilik tipleri bipolar bozukluk üzere bozuklukları tetikleyebiliyor.
Son olarak, birtakım bozuklukları da öğreniriz.
Geçtiğimiz günlerde Japonların maçlardan daha sonra etraftaki çöpleri topladıkları görüntüler viral olmuştu. Bazı kültürlerde, ailelerde; titizliğe, kurallara, sisteme bu türlü değer verilir. Buna dair net bilgi olmasa da bu kültürle büyüyen çocuklarda bunaltı, fobiler ve saplantı zorlantı(OKB) üzere bozuklukların tetiklendiği düşünülüyor.
Fobilerin öğrenmeyle oluştuğuna dair yapılan Küçük Albert (Little Albert) deneyinde çabucak hemen 9 aylık bir bebek olan Albert’e tüylü hayvan korkusu öğretilmişti. Bu ve gibisi deneylerden ötürü bazı ruhsal bozuklukların bu türlü öğrenme kararı oluştuğu düşünülüyor.
Not: Travmatik olayların başınıza gelmesi, genetik olarak bozukluklara yatkın olmanız üzere faktörler olsa da olumlu aile ortamında bulunduğunuz vakit bu bozuklukların görülme riski azalır.
- Kaynaklar: Ruh Sıhhati ve Bozuklukları – Orhan Öztürk, İstanbul Boğaziçi Enstitüsü, DSM-5