ahmetbeyler
New member
Türk bilim kurgu edebiyatı dendiğinde başınızda canlanan bir şey var mı? Şayet bu hususa özel bir ilginiz yoksa, muhtemelen aklınıza bir elin beş parmağını geçecek sayıda eser bile gelmeyecektir. Ancak üzülmeyin, bu hususta durum büyük bir kesim için bu biçimde.
Bu içerikte hem bu durumun kimi niçinlerine odaklanacak, tıpkı vakitte aslında yıllar içerisinde çok büyük bir gelişme kaydetmiş Türk bilim kurgu edebiyatının tarihine özetlemek gerekirse göz atacağız.
Sizce birinci Türk edebiyatında bilim kurgu izleri birinci vakit içinderda ne vakit ortaya çıkmıştır?
Dilimizde yaygın olarak bilim kurgu formunda kullanılan tabirin temelleri dünyada birinci vakit içinderda 1926 yılında çıkan birinci bilim kurgu dergisinde atılıyor. Amazing Stories isimli bu mecmuada ‘Science Fiction’ sözü birinci kere Hugo Gernsback tarafınca kullanılıyor. İlgi bakılırsan ve sevilen bu söz ve çeşit, kısa müddette yayılıyor ve sık sık kullanılmaya başlıyor.
Türkçede ise aslına bakarsanız genel olarak uzunca yıllar boyunca çeviri olarak ömrümüze dahil olan bu cins için kurgubilim, düşbilimsel yapıt üzere kimi ifadeler kullanılmış. Bilim kurgu ise birinci sefer 1973 yılında Türk Lisanı Mecmuası’nda müellif Orhan Duru tarafınca kullanılır. Hazırladığı bilim kurgu belgesinde bu söze yer vererek bu türlü kullanılması tarafında teklifte bulunan Duru’nun sözü kabul edilir ve bu biçimdece bilim kurgu sözü lisanımıza kazandırılmış olur.
Orhan Duru hem de Türk edebiyatında bilim kurgu ögelerine yer veren, türün gelişmesi için çalışmalarda bulunan kıymetli isimlerden biri. Hatta edebiyat tarihinde özgün bilim kurgu kıssaları yazan birinci muharrir olarak da geçer fakat bu ‘bilim kurgu sözünü birinci kere kullanımı’ ve ‘bu çeşidi anlatıp geliştirmeye çalışan birinci isimlerden olması’ sebebiyle bu biçimde anılır.
Evliya Çelebi’nin Seyahatnâme yapıtının birinci cilt kapağı
Fakat aslında Türk edebiyatında bilim kurgu izlerine epeyce daha eski tarihlerden itibaren rastlanır. Hatta kimi kaynaklar, Evliya Çelebi’nin Seyahatnâme’sinde bulunan kimi anlatıların bilim kurgu izleri taşıdığına dikkat çeker.
Örneğin Evliya Çelebi’nin Viyana’dan anlattığı bir kıssada bir kahve dükkanının önünde durmadan ve başlarını bile oynatmadan kahve döven Türklerden bahsedilir. Evliya Çelebi bu duruma reaksiyon göstermek ister zira bu Türkler ona bakılırsa köle üzere çalışmaktadır. Gündüz ‘olay çıkarmamak için’ oradan uzaklaşan Çelebi, akşam olduğunda yine oraya masraf. O sırada dükkandan çıkan adam birden ‘köle Türklerin’ kavuklarını çıkarır, kıyafetlerini soyar. Evliya Çelebi, kahve döven kölelerin Türk beşerler olmadığını; makine olduğunu görür. Şimdilerde ‘robot’ diyebileceğimiz bu makineler Çelebi’nin fazlaca dikkatini çeker ve uzun uzun tasvir ederek bu makineye dair şaşkınlığını anlatır.
Aynı biçimde Seyahatname’den bir diğer kısımda Evliya Çelebi, İstanbul’da düzenlenen bir etkinlike ‘uçan beşerli füze‘den bahseder… Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesinin yer yer kurmaca, yer yer gerçek anlatılardan oluşması sebebiyle öykülerinde bulunan bu çeşitten bazı ögelerin edebiyatımızdaki birinci bilim kurgu izleri olduğu söylenir.
Ancak natürel ki bilim kurgu cinsinde edebi bir eser olarak kabul edilemeyecekleri aşikârdır. bir daha de bir yazılı metinde bu cinsten sözlerin kullanılmasına yönelik güzel birer referans kabul edilebilirler. Şayet bu biçimde kabul edecek olursak, Türk edebiyatında bilim kurgu izlerinin 17. yüzyıla kadar gittiğini söylemek yanlış olmaz…
Peki birinci ‘gerçek bilim kurgu eserleri’ ne vakit verilmeye başlandı?
Eserlerde yer verilen bilim kurgu ögelerinden uzaklaşıp hakikaten kurgulanmış bir Türk bilim kurgu yapıtı birinci sefer ne vakit kim tarafınca verilmiştir diye baktığımızda karşımıza bir epeyce isim çıkıyor.
Molla Davudzâde Mustafa Nazım Erzurumi tarafınca 1913 yılında kaleme alınan Duşta Terakki ve Medeniyet-i İslamiyeyi Rüyet ve Refik Halit Karay’ın ise Ago Paşa’nın Hatıratı isimli yapıtında yer alan 1921 tarihindeki Hülya Bu Ya isimli öyküsü, birinci Türk bilim kurgu yapıtları olarak anılıyor.
Bu iki yapıtın akabinde ise Cumhuriyet devrine baktığımızda karşımıza Cevat Şakir Kabaağaçlı’nın 1948’de yayınlanan ‘Büyük Kukuriko’ adlı hikayesi ve Dr. Vedii Alım Hataylı’nın 1943 tarihindeki Hayal mı, Hakikat mi? isimli hikayesi çıkıyor.
Bu eserler ne anlatıyordu da bilim kurgu olarak kabul edildi?
Molla Davudzâde Mustafa Nazım Erzurumi tarafınca kaleme alınan Hayalde Terakki ve Medeniyet-i İslamiyeyi Rüyet isimli eser ütopik bir bilim kurgu diyebiliriz. Bu yapıtta karakter hayalinde 400 yıl daha sonrasının İstanbul’una sarfiyat ve orada dedesi ile karşılaşır. İkisi bir arada geleceğin İstanbulunu gezip şaşırmaya başlarlar zira bir epey şey değişmiştir. Yapıtta bilim kurgusal olarak dikkat çeken ayrıntılar ise giysi üzere giyildikten daha sonra elle hareket ettirilip yükselen uçma makineleri, su ve hava basıncıyla daima ilerleyen masrafsız motorlar, uzaydan manzara alıyor üzere tanım edilen ‘her şeyi görme aleti’, günümüzdeki uyduları andıran duyuru makinesi, uyku makinesi üzere ayrıntılar diyebiliriz.
Hülya Bu Ya isimli yapıtta ise Amerika’dan Ankara’ya gelen bir turistin gözünden devrin Ankarası anlatılır. Bir tıp hiciv olarak da anılabilecek yapıtta ”Ankara’da mevsim yoktur,’ dedi, ‘birtakım bilimsel usuller yardımıyla, atmosferde daimi bir sıcaklık teminine muvaffak olduk, yeraltındaki kaloriferler toprağı ısıtır ve elektrik makineleri göğe sıcaklık verir, hatta burada yağmur ve kar yağmaz, gündüz ve gece olmaz! İstiklal ilan edileli geceler gündüz oldu!” üzere sayısız tabir ile hayali bir Ankara anlatılır. bir daha tıpkı yapıtta, ‘adam makineleri‘ üzere sözlerle, anne karnına gerek kalmadan bebeklerin dünyaya geldiği bir makine sistemi anlatılır. Bu makineler bir haftada 9 ay 10 günlük sürecin tamamlanmasını sağlar, daha sonra bir diğer makinede bebek bir daha kısa müddette 10 yaşında bir çocuk kadar gelişmiş hale getirilir…
Cevat Şakir Kabaağaçlı’nın Büyük Kukuriko isimli hikayesine baktığımızda ise neredeyse 1984’te gördüğümüze misal, distopik ve ürkütücü bir toplumun öyküsünün anlatıldığını görürürüz. Öyküyü bilim kurgu çeşidine dahil eden ögeler ise bu distopik toplumda toplumun işlemesi için bir epeyce absürt ‘icatların’ yer alması. Örneğin kıssada ‘motorize ıstırap ve motorize sevinç pistonları‘ üzere insanların hislerini denetim eden aletlerden ‘felsefe cihazı’ üzere icatlara kadar bir fazlaca öge var..
Dr. Vedii Alım Hataylı’nın 1943 tarihindeki Hayal mı, Hakikat mi? isimli yapıtı ise uzayda seyahat etmeye başladığımız birinci eser. Birden kendini boşlukta süzülürken bulan ve ardından Mars’a giden karakter, orada Marslılarla tanışır. çok gelişmiş teknolojileri olan Marslılarla icatları ve ideoloji üzere bahisler üzerine tartışan karakter, akabinde Dünya’ya geri döner.
Türk edebiyatında bilim kurgunun tarihi biraz tartışmalı ve hayli karışık…
Yukarıda sıraladıklarım haricinde misal tarih aralıklarında üretilen farklı eserler de var. Fakat bu noktada ‘bu eser bilim kurgu çeşidine dahil edilmeli mi?’ ‘bir yapıtı bilim kurgu cinsine ilişkin yapan şey nedir?’ üzere edebiyatımızda günümüzde bile devam eden tartışmalar sebebiyle net bir pozisyonlandırma yapmak mümkün değil.
Örneğin hayalde çıkılan seyahatler ile kurulan ütopik ya da distopik cihanlar çokça yer alıyor edebiyatımızda. Lakin edebiyat etrafları bu cinsten bir epeyce yapıtı bilim kurgu çeşidine ilişkin görmüyor. Üstte saydığım eserler bile aslında bir seçki, neredeyse her biri birbirinden farklı kaynaklarda listeye girmişken bir diğer kaynakta ismi bile geçmeyebiliyor…
Bu durumun en büyük sebeplerinden biri ne yazık ki edebiyatımızda bilim kurgu tipine verilen kıymetin oldukça aşağıda olması. Bilhassa 1950 nesli ve daha sonrası yavaş yavaş hikayelerle, dergilerle ve kitaplarla bilim kurgu edebiyatımıza daha sağlam adımlarla girmeye başlasa da, bilim kurgu üreten müelliflerin ‘gerçek hususları işlemekten korkan ve hurafeleri yazan yazarlar‘ üzere bir imajla anılması da bu etkenlerden biri. beraberinde yayınevlerinin bilim kurgu yapıtlarına baht vermemesi, tıbbın uzunca yıllar paha görmediğinin delili.
her neyse ki 1970’li senelerdan itibaren bilim kurgu edebiyatımız da hareketleniyor
Yazının en başında bahsetmiş olduğumiz, bilim kurgunun isim babası Orhan Duru’nun adımları ve bilim kurguyu edebiyatımıza kazandırmak için attığı adımlar daha sonrası, 70’li senelerda Türk bilim kurgusu ismine bir epey kıymetli gelişme yaşandı.
Bu senelerda çeviri bilim kurgu yapıtlarının yayınlanması artarken bir yandan da birinci Türk bilim kurgu mecmuası olan Antares 1971 yılında yayın hayatına başladı. Antares’in çabucak gerisinden bir fazlaca mecmua yayın yapmaya başladı. bu biçimdece Türk edebiyatında eser sayısı daima artan, bir çeşit olarak anılan ve bedellendirilen bilim kurgu periyodu başlamış olur.
Bu mecmualar içinden ülkemizde bilim kurgu çeşidine değerli katkılar sunan isimlerden biri olan Selma Mine’nin çıkardığı X-Bilinmeyen isimli mecmua geliyor. X-Bilinmeyen, kuruluşundan daha sonra bilim kurgu hikaye yarışları düzenlemek üzere kıymetli adımların atılmasını sağlıyor. Selma Mine ise edebiyatımızdaki birinci bayan bilim kurgu muharriri ve birinci çocuk bilim kurgu romanı olan Uzay Yolu’nu ve akabinde da bir daha bir epey bilim kurgu yapıtını kaleme alıyor.
Dergilerle birlikte gelişen bilim kurgu anlatısı, yıllar içerisinde bir epey yapıtla taçlandırıldı. Günümüzde de bir epey muharrir, edebiyatımız için bilim kurgu çeşidinde eserler vermeye devam ediyor. Bu mevzudaki bir öteki içeriğimde, günümüze yaklaşan Türk bilim kurgu yapıtlarından ve okuyabileceğiniz tekliflerden bahsedeceğim. Siz de teklifiniz olursa, yorumlarda bizimle paylaşabilirsiniz.
Bu içerikte hem bu durumun kimi niçinlerine odaklanacak, tıpkı vakitte aslında yıllar içerisinde çok büyük bir gelişme kaydetmiş Türk bilim kurgu edebiyatının tarihine özetlemek gerekirse göz atacağız.
Sizce birinci Türk edebiyatında bilim kurgu izleri birinci vakit içinderda ne vakit ortaya çıkmıştır?
Dilimizde yaygın olarak bilim kurgu formunda kullanılan tabirin temelleri dünyada birinci vakit içinderda 1926 yılında çıkan birinci bilim kurgu dergisinde atılıyor. Amazing Stories isimli bu mecmuada ‘Science Fiction’ sözü birinci kere Hugo Gernsback tarafınca kullanılıyor. İlgi bakılırsan ve sevilen bu söz ve çeşit, kısa müddette yayılıyor ve sık sık kullanılmaya başlıyor.
Türkçede ise aslına bakarsanız genel olarak uzunca yıllar boyunca çeviri olarak ömrümüze dahil olan bu cins için kurgubilim, düşbilimsel yapıt üzere kimi ifadeler kullanılmış. Bilim kurgu ise birinci sefer 1973 yılında Türk Lisanı Mecmuası’nda müellif Orhan Duru tarafınca kullanılır. Hazırladığı bilim kurgu belgesinde bu söze yer vererek bu türlü kullanılması tarafında teklifte bulunan Duru’nun sözü kabul edilir ve bu biçimdece bilim kurgu sözü lisanımıza kazandırılmış olur.
Orhan Duru hem de Türk edebiyatında bilim kurgu ögelerine yer veren, türün gelişmesi için çalışmalarda bulunan kıymetli isimlerden biri. Hatta edebiyat tarihinde özgün bilim kurgu kıssaları yazan birinci muharrir olarak da geçer fakat bu ‘bilim kurgu sözünü birinci kere kullanımı’ ve ‘bu çeşidi anlatıp geliştirmeye çalışan birinci isimlerden olması’ sebebiyle bu biçimde anılır.
Evliya Çelebi’nin Seyahatnâme yapıtının birinci cilt kapağı
Fakat aslında Türk edebiyatında bilim kurgu izlerine epeyce daha eski tarihlerden itibaren rastlanır. Hatta kimi kaynaklar, Evliya Çelebi’nin Seyahatnâme’sinde bulunan kimi anlatıların bilim kurgu izleri taşıdığına dikkat çeker.
Örneğin Evliya Çelebi’nin Viyana’dan anlattığı bir kıssada bir kahve dükkanının önünde durmadan ve başlarını bile oynatmadan kahve döven Türklerden bahsedilir. Evliya Çelebi bu duruma reaksiyon göstermek ister zira bu Türkler ona bakılırsa köle üzere çalışmaktadır. Gündüz ‘olay çıkarmamak için’ oradan uzaklaşan Çelebi, akşam olduğunda yine oraya masraf. O sırada dükkandan çıkan adam birden ‘köle Türklerin’ kavuklarını çıkarır, kıyafetlerini soyar. Evliya Çelebi, kahve döven kölelerin Türk beşerler olmadığını; makine olduğunu görür. Şimdilerde ‘robot’ diyebileceğimiz bu makineler Çelebi’nin fazlaca dikkatini çeker ve uzun uzun tasvir ederek bu makineye dair şaşkınlığını anlatır.
Aynı biçimde Seyahatname’den bir diğer kısımda Evliya Çelebi, İstanbul’da düzenlenen bir etkinlike ‘uçan beşerli füze‘den bahseder… Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesinin yer yer kurmaca, yer yer gerçek anlatılardan oluşması sebebiyle öykülerinde bulunan bu çeşitten bazı ögelerin edebiyatımızdaki birinci bilim kurgu izleri olduğu söylenir.
Ancak natürel ki bilim kurgu cinsinde edebi bir eser olarak kabul edilemeyecekleri aşikârdır. bir daha de bir yazılı metinde bu cinsten sözlerin kullanılmasına yönelik güzel birer referans kabul edilebilirler. Şayet bu biçimde kabul edecek olursak, Türk edebiyatında bilim kurgu izlerinin 17. yüzyıla kadar gittiğini söylemek yanlış olmaz…
Peki birinci ‘gerçek bilim kurgu eserleri’ ne vakit verilmeye başlandı?
Eserlerde yer verilen bilim kurgu ögelerinden uzaklaşıp hakikaten kurgulanmış bir Türk bilim kurgu yapıtı birinci sefer ne vakit kim tarafınca verilmiştir diye baktığımızda karşımıza bir epeyce isim çıkıyor.
Molla Davudzâde Mustafa Nazım Erzurumi tarafınca 1913 yılında kaleme alınan Duşta Terakki ve Medeniyet-i İslamiyeyi Rüyet ve Refik Halit Karay’ın ise Ago Paşa’nın Hatıratı isimli yapıtında yer alan 1921 tarihindeki Hülya Bu Ya isimli öyküsü, birinci Türk bilim kurgu yapıtları olarak anılıyor.
Bu iki yapıtın akabinde ise Cumhuriyet devrine baktığımızda karşımıza Cevat Şakir Kabaağaçlı’nın 1948’de yayınlanan ‘Büyük Kukuriko’ adlı hikayesi ve Dr. Vedii Alım Hataylı’nın 1943 tarihindeki Hayal mı, Hakikat mi? isimli hikayesi çıkıyor.
Bu eserler ne anlatıyordu da bilim kurgu olarak kabul edildi?
Molla Davudzâde Mustafa Nazım Erzurumi tarafınca kaleme alınan Hayalde Terakki ve Medeniyet-i İslamiyeyi Rüyet isimli eser ütopik bir bilim kurgu diyebiliriz. Bu yapıtta karakter hayalinde 400 yıl daha sonrasının İstanbul’una sarfiyat ve orada dedesi ile karşılaşır. İkisi bir arada geleceğin İstanbulunu gezip şaşırmaya başlarlar zira bir epey şey değişmiştir. Yapıtta bilim kurgusal olarak dikkat çeken ayrıntılar ise giysi üzere giyildikten daha sonra elle hareket ettirilip yükselen uçma makineleri, su ve hava basıncıyla daima ilerleyen masrafsız motorlar, uzaydan manzara alıyor üzere tanım edilen ‘her şeyi görme aleti’, günümüzdeki uyduları andıran duyuru makinesi, uyku makinesi üzere ayrıntılar diyebiliriz.
Hülya Bu Ya isimli yapıtta ise Amerika’dan Ankara’ya gelen bir turistin gözünden devrin Ankarası anlatılır. Bir tıp hiciv olarak da anılabilecek yapıtta ”Ankara’da mevsim yoktur,’ dedi, ‘birtakım bilimsel usuller yardımıyla, atmosferde daimi bir sıcaklık teminine muvaffak olduk, yeraltındaki kaloriferler toprağı ısıtır ve elektrik makineleri göğe sıcaklık verir, hatta burada yağmur ve kar yağmaz, gündüz ve gece olmaz! İstiklal ilan edileli geceler gündüz oldu!” üzere sayısız tabir ile hayali bir Ankara anlatılır. bir daha tıpkı yapıtta, ‘adam makineleri‘ üzere sözlerle, anne karnına gerek kalmadan bebeklerin dünyaya geldiği bir makine sistemi anlatılır. Bu makineler bir haftada 9 ay 10 günlük sürecin tamamlanmasını sağlar, daha sonra bir diğer makinede bebek bir daha kısa müddette 10 yaşında bir çocuk kadar gelişmiş hale getirilir…
Cevat Şakir Kabaağaçlı’nın Büyük Kukuriko isimli hikayesine baktığımızda ise neredeyse 1984’te gördüğümüze misal, distopik ve ürkütücü bir toplumun öyküsünün anlatıldığını görürürüz. Öyküyü bilim kurgu çeşidine dahil eden ögeler ise bu distopik toplumda toplumun işlemesi için bir epeyce absürt ‘icatların’ yer alması. Örneğin kıssada ‘motorize ıstırap ve motorize sevinç pistonları‘ üzere insanların hislerini denetim eden aletlerden ‘felsefe cihazı’ üzere icatlara kadar bir fazlaca öge var..
Dr. Vedii Alım Hataylı’nın 1943 tarihindeki Hayal mı, Hakikat mi? isimli yapıtı ise uzayda seyahat etmeye başladığımız birinci eser. Birden kendini boşlukta süzülürken bulan ve ardından Mars’a giden karakter, orada Marslılarla tanışır. çok gelişmiş teknolojileri olan Marslılarla icatları ve ideoloji üzere bahisler üzerine tartışan karakter, akabinde Dünya’ya geri döner.
Türk edebiyatında bilim kurgunun tarihi biraz tartışmalı ve hayli karışık…
Yukarıda sıraladıklarım haricinde misal tarih aralıklarında üretilen farklı eserler de var. Fakat bu noktada ‘bu eser bilim kurgu çeşidine dahil edilmeli mi?’ ‘bir yapıtı bilim kurgu cinsine ilişkin yapan şey nedir?’ üzere edebiyatımızda günümüzde bile devam eden tartışmalar sebebiyle net bir pozisyonlandırma yapmak mümkün değil.
Örneğin hayalde çıkılan seyahatler ile kurulan ütopik ya da distopik cihanlar çokça yer alıyor edebiyatımızda. Lakin edebiyat etrafları bu cinsten bir epeyce yapıtı bilim kurgu çeşidine ilişkin görmüyor. Üstte saydığım eserler bile aslında bir seçki, neredeyse her biri birbirinden farklı kaynaklarda listeye girmişken bir diğer kaynakta ismi bile geçmeyebiliyor…
Bu durumun en büyük sebeplerinden biri ne yazık ki edebiyatımızda bilim kurgu tipine verilen kıymetin oldukça aşağıda olması. Bilhassa 1950 nesli ve daha sonrası yavaş yavaş hikayelerle, dergilerle ve kitaplarla bilim kurgu edebiyatımıza daha sağlam adımlarla girmeye başlasa da, bilim kurgu üreten müelliflerin ‘gerçek hususları işlemekten korkan ve hurafeleri yazan yazarlar‘ üzere bir imajla anılması da bu etkenlerden biri. beraberinde yayınevlerinin bilim kurgu yapıtlarına baht vermemesi, tıbbın uzunca yıllar paha görmediğinin delili.
her neyse ki 1970’li senelerdan itibaren bilim kurgu edebiyatımız da hareketleniyor
Yazının en başında bahsetmiş olduğumiz, bilim kurgunun isim babası Orhan Duru’nun adımları ve bilim kurguyu edebiyatımıza kazandırmak için attığı adımlar daha sonrası, 70’li senelerda Türk bilim kurgusu ismine bir epey kıymetli gelişme yaşandı.
Bu senelerda çeviri bilim kurgu yapıtlarının yayınlanması artarken bir yandan da birinci Türk bilim kurgu mecmuası olan Antares 1971 yılında yayın hayatına başladı. Antares’in çabucak gerisinden bir fazlaca mecmua yayın yapmaya başladı. bu biçimdece Türk edebiyatında eser sayısı daima artan, bir çeşit olarak anılan ve bedellendirilen bilim kurgu periyodu başlamış olur.
Bu mecmualar içinden ülkemizde bilim kurgu çeşidine değerli katkılar sunan isimlerden biri olan Selma Mine’nin çıkardığı X-Bilinmeyen isimli mecmua geliyor. X-Bilinmeyen, kuruluşundan daha sonra bilim kurgu hikaye yarışları düzenlemek üzere kıymetli adımların atılmasını sağlıyor. Selma Mine ise edebiyatımızdaki birinci bayan bilim kurgu muharriri ve birinci çocuk bilim kurgu romanı olan Uzay Yolu’nu ve akabinde da bir daha bir epey bilim kurgu yapıtını kaleme alıyor.
Dergilerle birlikte gelişen bilim kurgu anlatısı, yıllar içerisinde bir epey yapıtla taçlandırıldı. Günümüzde de bir epey muharrir, edebiyatımız için bilim kurgu çeşidinde eserler vermeye devam ediyor. Bu mevzudaki bir öteki içeriğimde, günümüze yaklaşan Türk bilim kurgu yapıtlarından ve okuyabileceğiniz tekliflerden bahsedeceğim. Siz de teklifiniz olursa, yorumlarda bizimle paylaşabilirsiniz.