ahmetbeyler
New member
Helyum (He), lityum (Li), oksijen (O), neon (Ne) ve daha bir epeyce elementin sembolünün ne olduğunu kestirim etmek kolayken sodyumun durumu ise istisnalar içindedır.
Bu farklılığın sebebini kurcaladığımızda kimyadan girip tarihe daldık, oradan çıkıp etimolojiye yelken açtık ve karşımıza fazlaca enteresan bir bağ çıktı.
Önce sodyumun ne olduğundan özetlemek gerekirse bahsetmekte yarar var:
Atom numarası 11 olan element, yumuşak ve kaygan bir metaldir. Yer kabuğunda en epey bulunan dördüncü elementtir ve en epeyce bulunan birinci alkali metaldir. Başta NaCl (yemek tuzu) olmak üzere doğal bileşenlerin ortasında bol bol bulunur. Yüksek reaktif özelliğinden dolayı, tabiatta hiç bir vakit saf ve elementel biçimde bulunmaz.
Kalp faaliyetleri, kan ve beden sıvılarının hudut ikazlarının nakli ve kimi metabolizma işlevlerinin düzenlenmesi için sodyum iyonları koşuldur. Yemek tuzu formunda fazla tüketilirse sıhhate ziyanlıdır. Daha bir epeyce kullanım alanı ve özellikleri var ama sıkıcı teknik bilgilerle sizi boğmayalım ve asıl sorumuza odaklanalım.
Bu elementin kimyasal kısaltması olan “Na” sembolü, elementin Latince ismi olan “natrium”dan geliyor. Ancak karşılık doğal ki bu kadar sıradan değil.
İlk sefer 1814’te Jöns Jakob Berzelius isimli bir kimyager tarafınca kullanılan bu kısaltmada niye “natrium” ismi kullanılmış olabilir? Natrium, hidratlanmış sodyum karbonattan oluşan ve mineral forma sahip bir tuz olan Mısır natronunu söz eder ve Mısır’daki Natrun Vadisi sodyum bakımından epey zengindir.
Mısır’daki Natrun Vadisi
Element, birinci kez Antik Mısırlılar tarafınca baş ağrısını geçirmek için kullanıldı. aslına bakarsan sodyum sözü de Latincede “baş ağrısına çare” manasında kullanılan “sodanum” sözünden gelmektedir ancak kökeni Arapçadır.
Yüksek kaliteli soda, Orta Doğu’da “çöğen otu”nun külünden elde edilirdi.
Çöğen/çöven otu
ondan sonrasında 12. yy’dan itibaren Avrupa’ya ithal edildi. Burada Venedik cam sanayisinde kullanıldı. Sodyum bikarbonat ise 18. yy’ın sonlarında İngiltere’de kullanıldı ve 1830’larda “sodyum bikarbonatlı su” manasında “soda water (karbonatlı su)” tabiri belirdi.
Avrupa’da “soda” denildi zira çöğen otunun Arapçası “suwwād”dır (Benzerliği fark etmiş olmalısınız).İşte günümüzde kullandığımız “soda” sözünün lisanımıza geçiş hikayesi böyledir.
Sizi daha da şaşırtalım: Arapça swd kökünden gelen suwwād sözü, “sawdā” sözü ile eş kökenlidir.
“Kara”, “melankoli”, “akıl dışı istek, tutku” manasına gelen “sawdā” sözü; Türkçeye “sevda” olarak geçmiştir. Sevda sözünün “sevmek” fiiliyle münasebeti yoktur, bu söz öz Türkçedir.
İşte sodyum, natrium, soda, swd derken halbuki işin ucu sevdaya kadar uzanıyormuş. birebir vakitte “kara sevda” demek anlamsızmış, sevdanın manası aslına bakarsanız “kara”ymış.
Bu farklılığın sebebini kurcaladığımızda kimyadan girip tarihe daldık, oradan çıkıp etimolojiye yelken açtık ve karşımıza fazlaca enteresan bir bağ çıktı.
Önce sodyumun ne olduğundan özetlemek gerekirse bahsetmekte yarar var:
Atom numarası 11 olan element, yumuşak ve kaygan bir metaldir. Yer kabuğunda en epey bulunan dördüncü elementtir ve en epeyce bulunan birinci alkali metaldir. Başta NaCl (yemek tuzu) olmak üzere doğal bileşenlerin ortasında bol bol bulunur. Yüksek reaktif özelliğinden dolayı, tabiatta hiç bir vakit saf ve elementel biçimde bulunmaz.
Kalp faaliyetleri, kan ve beden sıvılarının hudut ikazlarının nakli ve kimi metabolizma işlevlerinin düzenlenmesi için sodyum iyonları koşuldur. Yemek tuzu formunda fazla tüketilirse sıhhate ziyanlıdır. Daha bir epeyce kullanım alanı ve özellikleri var ama sıkıcı teknik bilgilerle sizi boğmayalım ve asıl sorumuza odaklanalım.
Bu elementin kimyasal kısaltması olan “Na” sembolü, elementin Latince ismi olan “natrium”dan geliyor. Ancak karşılık doğal ki bu kadar sıradan değil.
İlk sefer 1814’te Jöns Jakob Berzelius isimli bir kimyager tarafınca kullanılan bu kısaltmada niye “natrium” ismi kullanılmış olabilir? Natrium, hidratlanmış sodyum karbonattan oluşan ve mineral forma sahip bir tuz olan Mısır natronunu söz eder ve Mısır’daki Natrun Vadisi sodyum bakımından epey zengindir.
Mısır’daki Natrun Vadisi
Element, birinci kez Antik Mısırlılar tarafınca baş ağrısını geçirmek için kullanıldı. aslına bakarsan sodyum sözü de Latincede “baş ağrısına çare” manasında kullanılan “sodanum” sözünden gelmektedir ancak kökeni Arapçadır.
Yüksek kaliteli soda, Orta Doğu’da “çöğen otu”nun külünden elde edilirdi.
Çöğen/çöven otu
ondan sonrasında 12. yy’dan itibaren Avrupa’ya ithal edildi. Burada Venedik cam sanayisinde kullanıldı. Sodyum bikarbonat ise 18. yy’ın sonlarında İngiltere’de kullanıldı ve 1830’larda “sodyum bikarbonatlı su” manasında “soda water (karbonatlı su)” tabiri belirdi.
Avrupa’da “soda” denildi zira çöğen otunun Arapçası “suwwād”dır (Benzerliği fark etmiş olmalısınız).İşte günümüzde kullandığımız “soda” sözünün lisanımıza geçiş hikayesi böyledir.
Sizi daha da şaşırtalım: Arapça swd kökünden gelen suwwād sözü, “sawdā” sözü ile eş kökenlidir.
“Kara”, “melankoli”, “akıl dışı istek, tutku” manasına gelen “sawdā” sözü; Türkçeye “sevda” olarak geçmiştir. Sevda sözünün “sevmek” fiiliyle münasebeti yoktur, bu söz öz Türkçedir.
İşte sodyum, natrium, soda, swd derken halbuki işin ucu sevdaya kadar uzanıyormuş. birebir vakitte “kara sevda” demek anlamsızmış, sevdanın manası aslına bakarsanız “kara”ymış.
- Kaynaklar: Etimoloji Türkçe, Nişanyan Sözlük 1, Nişanyan Kelamlık 2, Nişanyan Kelamlık 3, Nişanyan Kelamlık 4, Wikipedia 1, Wikipedia 2