ahmetbeyler
New member
Sosyal medyanın üzerimizdeki olumlu ve olumsuz tesirleri üzerine farklı bakış açılarıyla ele alınmış sayısız araştırma var. İnkar edemeyeceğimiz gerçek ise artık toplumsal medyanın ömrümüzün vazgeçilmez bir modülü olmuş olması. Kullanmayı bırakmanın insan nüfusunun büyük bir kısmı için bir seçenek olmadığını düşünürsek, geriye kalan seçenek nasıl kullanmamız gerektiğini öğrenmek…
Bu noktada üzerinde en epeyce fikir birliğine varılan bahislerin başında ise cinayet, şiddet ve intihar üzere içeriklerin paylaşım hali ve etkileri. Halk sıhhati için büyük bir tehdit olan bu içerikler, her birimizi iddia edeceğinizden oldukça daha fazla ve fazlaca daha makûs biçimde etkiliyor. Güzel de niye, nasıl?
‘Alt tarafı video’ demek, sizi ya da bir diğerini mevte bile götürebilir
Abarttığımı düşünebilirsiniz. Fakat ne yazık ki araştırmalar tam aksisini söylüyor. Tesirlerini daha düzgün anlamak için her bir içerik konusunu farklı ayrı irdelemek daha yanlışsız olacak lakin kısa bir giriş yapmak gerekirse; şiddet, intihar ve cinayet imajları ve denetimsizce yayılan haberleri temelde bu kavramları normalleştiriyor, ‘bulaşıcı’ hale getiriyor ve bir fazlaca durumda bir tetikleyici oluyor.
Şiddet ile başlayalım…
Şiddet içerikli imgelerin ve ‘detaylı’ haberlerin hem çocuklar tıpkı vakitte yetişkinler üzerinde bir fazlaca tesiri olduğu yıllar ortasında yapılan bir epey araştırmayla tekrar yine kanıtlandı. Bu araştırmalarda vurgulanan noktalar genel olarak şu biçimde;
Ayrıca işin bir de etik tarafı bulunuyor. Örneğin bir çocuğun şiddete uğrama imajlarını paylaşıp yaydıkça o manzaraların daima var olmasını sağlıyoruz. Bu da şiddete uğrayan çocuğun hayatının geri kalanında o imajlarla müsabaka ve travmasını yine tekrar hatırlama ihtimalini artırıyor. Tıpkı biçimde bir öteki şiddet mağdurunun da travmasının manzaralar yoluyla yinelanması ihtimali doğuyor.
İntiharda durum fazlaca daha tehlikeli
Kişilerin kendi iradeleri ile ömürlerine son verme sonucu almaları ve bunu uygulamaları. İntiharın en sıradan tarifi bu. Fakat kelam konusu intihar olduğunda sırf ‘birinin kendini öldürmesi’ üzerinden ilerlemek hakikat değil. İntiharın toplumsal, kültürel, ekonomik, ruhsal bir fazlaca yanı var.
Sosyal medyada bir intihar görüntüsü paylaşarak, bilgileriyla yazılmış bir intihar haberini RT ederek ya da story’mize ekleyerek biz de bu döngünün bir modülü oluyoruz. Nasılının kıssası de oldukça etkileyici ve sarsıcı.
Alman edebiyatçı, siyasetçi, doğabilimci ve ressam Goethe’nin ünlü yapıtı Genç Werther’in Acıları’nı okuyanlarınız ya da en azından duyanlarınız vardır. Bu yapıtta Goethe, nihayetinde karakteri Werther’i intihara götüren bir aşk acısını anlatıyor. Fakat yapıtın tesirleri ne yazık ki pek makûs oluyor. Kitabın okuyucuları, söz konusu intiharı taklit ederek kendini öldürmeye başlıyor. İntihar olaylarının büyük oranda artması ve yaygınlaşması tartışma yaratıyor, hatta kitap bir epeyce yerde yasaklanıyor.
Bu durum, ‘taklitçi intihar’ olarak literatürde yer alan bir durum. Şahısların intihara öykünmesi ve bilhassa rastgele bir medya içeriğinde gördüğü intihar senaryolarını uygulamaya yeltenmesi, bir epeyce olay ile desteklenmiş üzücü bir gerçek. Ülkemizde de buna ispat olarak gösterilebilecek hadiseler var…
Aslında intihar imajları özelinde de şiddet için bahsetmiş olduğumiz bir epeyce husus geçerli. Lakin daha büyük bir sorun ise intihar haberlerinin ve imajlarının sunulma şekli. Toplumsal medyada karşılaştığınız rastgele bir intihar haberini düşünün; ‘Acıya dayanamadı, canına kıydı’ üzere ‘çarpıcı’ başlıklar ve ayrıntılı anlatımların yer aldığı içerikler; yetmezmiş üzere vakit zaman o metinlerin altına iliştirilen fotoğraf ve görüntüler intiharı bir sorunun tahlili olarak sunan bir algı yaratabiliyor.
Ayrıca ‘Siyanürle evvel ailesini daha sonra kendini öldürdü’ üzere intihar sisteminin verildiği içerikler ise intihar için yol arayanlara yol gösterici oluyor.
İşin özü; intihar imajları ve içerikleri bu davranışı tetikliyor, vakit zaman ‘edebi’ bir hale getirerek romantikleştiriyor ve bir seçenek olarak bireylerin bilinçaltına yerleştiriyor. Bu niçinle bu çeşitten imgelerin yayılmasına pürüz olmak için her insanın kendi sorumluluğunu üstlenmesi gerekiyor.
Son olarak, şiddet kısmında bahsetmiş olduğumiz etik yanı da burada geçerli. İntihar haberlerinde ismin yer almaması, vefat biçiminin verilmemesi, bu haberlerin intihar kanısına tahlil odaklı yaklaşarak okuyan şahısları olumluya yönlendirmesi gerekiyor. Bu üzere bir epey ayrıntının yer aldığı ve Dünya Sıhhat Örgütü tarafınca yayınlanan bir ‘intihar haberi’ rehberi bile mevcut.
Cinayet imgeleri, şiddetle benzeri tesirlere sahipken izleyen üstündeki tesirlerine bir de travma ekleniyor
Cinayet görüntüleri, toplumsal medyada sözün tam manasıyla her yerde karşınıza çıkabilecek içerikler. Üstelik şiddet ve intihar görüntülerinde olduğu üzere, onlar da korkunç bir süratle yayılıyor. Hatta siz görmek istemeseniz bile alakasız bir anda karşınıza çıkabiliyor.
Bu hususta yürütülen araştırmalar bu görüntülerin tesirlerini şiddet içeriklerine misal kimi yanlarla açıklamanın yanında farklı bir noktaya dikkat çekiyor; bu imgeleri izleyen şahıslar, gerçek hayatta şahit olanlardan daha yüksek oranda travma yaşıyor.
Bu hususta yürütülen bir araştırma, cinayet ya da toplu ölümlerin olduğu olayların görüntülerini izleyen bireylerin stres düzeylerinin olaya şahit olanlara kıyasla hayli daha fazla arttığını, uyku sorunları ve paranoyaya varan davranış bozuklukları yaşanabildiğini gösteriyor.
Ayrıca cinayet görüntülerinde ve haberlerinde maktul ‘güçsüz bir kurban’ üzere sunulurken cinayeti işleyen bireye yönelik ise motivasyonunun münasebetleri sıralanarak bir ‘niçin-sonuç’ lisanı kullanılabiliyor. Bu da cinayet davranışını normalleştirerek emsal durumlar yaşayan bireyler için bir tahlil haline gelmesine niye oluyor.
Sonuç olarak…
Bir intiharın, şiddetin ya da cinayetin görüntüsünü izlemek ya da fotoğraflarını açıp tekrar yeniden bakmak tahminen de size ‘beni etkilemiyor’ dedirtmiş olabilir. Lakin insan psikolojisi ‘bencelere’ bakmaz. Sizi etkilememiş olsa bile, o görüntünün dolanımda olması bir oburunu intihara sürüklemiş ya da bir cinayetin kurbanı haline getirmiş olabilir.
Sosyal medyada var olan tüm içeriklerin üreticisi de tüketicisi de biziz ve bu şuurla hareket ederek hem kendimizi tıpkı vakitte etrafımızdaki herkesi müdafaaya ihtimam göstermemiz gerekiyor.
Kaynaklar: reportingonsuicide.org, BMC (Biomed Central), Media Roles in Suicide Prevention: A Systematic Review, American Psychological Association, Şiddete Karşı Duyarsızlaşma ve Toplumsal Medya Münasebeti Üzerine Bir İnceleme
Bu noktada üzerinde en epeyce fikir birliğine varılan bahislerin başında ise cinayet, şiddet ve intihar üzere içeriklerin paylaşım hali ve etkileri. Halk sıhhati için büyük bir tehdit olan bu içerikler, her birimizi iddia edeceğinizden oldukça daha fazla ve fazlaca daha makûs biçimde etkiliyor. Güzel de niye, nasıl?
‘Alt tarafı video’ demek, sizi ya da bir diğerini mevte bile götürebilir
Abarttığımı düşünebilirsiniz. Fakat ne yazık ki araştırmalar tam aksisini söylüyor. Tesirlerini daha düzgün anlamak için her bir içerik konusunu farklı ayrı irdelemek daha yanlışsız olacak lakin kısa bir giriş yapmak gerekirse; şiddet, intihar ve cinayet imajları ve denetimsizce yayılan haberleri temelde bu kavramları normalleştiriyor, ‘bulaşıcı’ hale getiriyor ve bir fazlaca durumda bir tetikleyici oluyor.
Şiddet ile başlayalım…
Şiddet içerikli imgelerin ve ‘detaylı’ haberlerin hem çocuklar tıpkı vakitte yetişkinler üzerinde bir fazlaca tesiri olduğu yıllar ortasında yapılan bir epey araştırmayla tekrar yine kanıtlandı. Bu araştırmalarda vurgulanan noktalar genel olarak şu biçimde;
- Şiddet imajları izlemek, artan saldırganlık, şiddete karşı duyarsızlaşma ve hata kaygısıyla direkt bağlantılı.
- Şiddet içerikleri, tek sebebi olmamakla bir arada şiddet içeren hatalara eğilime tesir ediyor.
- Kimi beşerler, şiddet içerikli görüntülerde gördüklerini taklit etme eğiliminde.
- Şiddet imgeleri, aslına bakarsan saldırgan olan şahısların davranışlarını güçlendirebiliyor.
- Şiddet içerikli imajlar izlemek ve şiddet davranışı içinde iki taraflı bir ilgi var; şiddete meyilli şahıslar daha fazla imaj izliyor ve şiddet içerikli manzara izleyenlerin saldırgan davranış sergileme ihtimali artıyor.
- Özellikle çocuklarda şiddet manzaraları duyarsızlaşma, şiddete meyil etme ve dış dünyadan korkma hislerini hayli daha yüksek oranda etkiliyor.
- Tüm bu negatif tesirlerin yanında, şiddet davranışı üzerinde öteki tüm toplumsal, kültürel ve çevresel faktörlerin tesiri şiddet içeriklerine nazaran doğal olarak daha önde. Fakat içeriklerin tesiri de azımsanmayacak kadar fazla.
Ayrıca işin bir de etik tarafı bulunuyor. Örneğin bir çocuğun şiddete uğrama imajlarını paylaşıp yaydıkça o manzaraların daima var olmasını sağlıyoruz. Bu da şiddete uğrayan çocuğun hayatının geri kalanında o imajlarla müsabaka ve travmasını yine tekrar hatırlama ihtimalini artırıyor. Tıpkı biçimde bir öteki şiddet mağdurunun da travmasının manzaralar yoluyla yinelanması ihtimali doğuyor.
İntiharda durum fazlaca daha tehlikeli
Kişilerin kendi iradeleri ile ömürlerine son verme sonucu almaları ve bunu uygulamaları. İntiharın en sıradan tarifi bu. Fakat kelam konusu intihar olduğunda sırf ‘birinin kendini öldürmesi’ üzerinden ilerlemek hakikat değil. İntiharın toplumsal, kültürel, ekonomik, ruhsal bir fazlaca yanı var.
Sosyal medyada bir intihar görüntüsü paylaşarak, bilgileriyla yazılmış bir intihar haberini RT ederek ya da story’mize ekleyerek biz de bu döngünün bir modülü oluyoruz. Nasılının kıssası de oldukça etkileyici ve sarsıcı.
Alman edebiyatçı, siyasetçi, doğabilimci ve ressam Goethe’nin ünlü yapıtı Genç Werther’in Acıları’nı okuyanlarınız ya da en azından duyanlarınız vardır. Bu yapıtta Goethe, nihayetinde karakteri Werther’i intihara götüren bir aşk acısını anlatıyor. Fakat yapıtın tesirleri ne yazık ki pek makûs oluyor. Kitabın okuyucuları, söz konusu intiharı taklit ederek kendini öldürmeye başlıyor. İntihar olaylarının büyük oranda artması ve yaygınlaşması tartışma yaratıyor, hatta kitap bir epeyce yerde yasaklanıyor.
Bu durum, ‘taklitçi intihar’ olarak literatürde yer alan bir durum. Şahısların intihara öykünmesi ve bilhassa rastgele bir medya içeriğinde gördüğü intihar senaryolarını uygulamaya yeltenmesi, bir epeyce olay ile desteklenmiş üzücü bir gerçek. Ülkemizde de buna ispat olarak gösterilebilecek hadiseler var…
Aslında intihar imajları özelinde de şiddet için bahsetmiş olduğumiz bir epeyce husus geçerli. Lakin daha büyük bir sorun ise intihar haberlerinin ve imajlarının sunulma şekli. Toplumsal medyada karşılaştığınız rastgele bir intihar haberini düşünün; ‘Acıya dayanamadı, canına kıydı’ üzere ‘çarpıcı’ başlıklar ve ayrıntılı anlatımların yer aldığı içerikler; yetmezmiş üzere vakit zaman o metinlerin altına iliştirilen fotoğraf ve görüntüler intiharı bir sorunun tahlili olarak sunan bir algı yaratabiliyor.
Ayrıca ‘Siyanürle evvel ailesini daha sonra kendini öldürdü’ üzere intihar sisteminin verildiği içerikler ise intihar için yol arayanlara yol gösterici oluyor.
İşin özü; intihar imajları ve içerikleri bu davranışı tetikliyor, vakit zaman ‘edebi’ bir hale getirerek romantikleştiriyor ve bir seçenek olarak bireylerin bilinçaltına yerleştiriyor. Bu niçinle bu çeşitten imgelerin yayılmasına pürüz olmak için her insanın kendi sorumluluğunu üstlenmesi gerekiyor.
Son olarak, şiddet kısmında bahsetmiş olduğumiz etik yanı da burada geçerli. İntihar haberlerinde ismin yer almaması, vefat biçiminin verilmemesi, bu haberlerin intihar kanısına tahlil odaklı yaklaşarak okuyan şahısları olumluya yönlendirmesi gerekiyor. Bu üzere bir epey ayrıntının yer aldığı ve Dünya Sıhhat Örgütü tarafınca yayınlanan bir ‘intihar haberi’ rehberi bile mevcut.
Cinayet imgeleri, şiddetle benzeri tesirlere sahipken izleyen üstündeki tesirlerine bir de travma ekleniyor
Cinayet görüntüleri, toplumsal medyada sözün tam manasıyla her yerde karşınıza çıkabilecek içerikler. Üstelik şiddet ve intihar görüntülerinde olduğu üzere, onlar da korkunç bir süratle yayılıyor. Hatta siz görmek istemeseniz bile alakasız bir anda karşınıza çıkabiliyor.
Bu hususta yürütülen araştırmalar bu görüntülerin tesirlerini şiddet içeriklerine misal kimi yanlarla açıklamanın yanında farklı bir noktaya dikkat çekiyor; bu imgeleri izleyen şahıslar, gerçek hayatta şahit olanlardan daha yüksek oranda travma yaşıyor.
Bu hususta yürütülen bir araştırma, cinayet ya da toplu ölümlerin olduğu olayların görüntülerini izleyen bireylerin stres düzeylerinin olaya şahit olanlara kıyasla hayli daha fazla arttığını, uyku sorunları ve paranoyaya varan davranış bozuklukları yaşanabildiğini gösteriyor.
Ayrıca cinayet görüntülerinde ve haberlerinde maktul ‘güçsüz bir kurban’ üzere sunulurken cinayeti işleyen bireye yönelik ise motivasyonunun münasebetleri sıralanarak bir ‘niçin-sonuç’ lisanı kullanılabiliyor. Bu da cinayet davranışını normalleştirerek emsal durumlar yaşayan bireyler için bir tahlil haline gelmesine niye oluyor.
Sonuç olarak…
Bir intiharın, şiddetin ya da cinayetin görüntüsünü izlemek ya da fotoğraflarını açıp tekrar yeniden bakmak tahminen de size ‘beni etkilemiyor’ dedirtmiş olabilir. Lakin insan psikolojisi ‘bencelere’ bakmaz. Sizi etkilememiş olsa bile, o görüntünün dolanımda olması bir oburunu intihara sürüklemiş ya da bir cinayetin kurbanı haline getirmiş olabilir.
Sosyal medyada var olan tüm içeriklerin üreticisi de tüketicisi de biziz ve bu şuurla hareket ederek hem kendimizi tıpkı vakitte etrafımızdaki herkesi müdafaaya ihtimam göstermemiz gerekiyor.
Kaynaklar: reportingonsuicide.org, BMC (Biomed Central), Media Roles in Suicide Prevention: A Systematic Review, American Psychological Association, Şiddete Karşı Duyarsızlaşma ve Toplumsal Medya Münasebeti Üzerine Bir İnceleme