ahmetbeyler
New member
Her ne kadar aksini epeyce sık görsek de konuşarak bağlantı kurma becerilerimizin, bizi başka canlılardan ayıran en değerli şey olduğunu düşünürüz. Hatta bu satırları okurken gördüğünüz hallere birer mana ve ses yükleyerek verilen bilgiyi anlamanız, yani “yazı” da tarih boyunca, bu marifetin bir kararı olarak gelişti.
Öteki taraftan genetik olarak beşere en yakın canlı tipi şempanzeler de tıpkı öbür canlılar üzere kendi ortalarında bağlantı kurmak için birtakım yollar geliştirmiş durumda. elbette aramızdaki genetik yakınlık, bu irtibat yollarının ürkütücü ve bununla birlikte hayret verici bir halde benzeşmesine yol açıyor. Afrika’da yağmur ormanlarıyla bilinen ülke Fildişi Sahili’nde bulunan Tai Ulusal Parkı’nda yapılan bir araştırma, şempanzelerin kullandıkları sesli ve sözel lisanı gün yüzüne çıkardı.
Şempanzeler cümle kuruyorlar! Pekala fakat nasıl?
Ulusal parkta yaşayan 46 farklı şempanzenin yer aldığı bir kümeden alınan, toplam 900 saat uzunluğunda 5000 bin farklı ses kaydı tahlil edildi. Şempanzelerin tek sesli davetleri diziler halinde nasıl kullandıkları, bu seslerin diziler ortasında nasıl sıralandığı, birbirinden bağımsız olan ses dizilerini nasıl birleştirildiği tespit edildi.
Şempanzelerin kullandıkları yere ve bağlama göre farklı manalara geldiği keşfedilen homurdanma, uğultu, çığlık, sızlanma, bağırma üzere 12 farklı davet çeşidi ortaya çıkarıldı. Tek seslerin birleştiği ikili sesler “bigram” ve üçlü sesler “trigram” olarak kategorize edildi.
Akabinde bu tabirlerin farklı hallerde nasıl birleştirildiği dair bir ağ haritası çıkarıldı. Farklı cinslerdeki bigram ve trigramların nasıl sıralandıkları yahut nasıl bir daha birleştirildikleri ortaya çıkarıldı. Trigram, yani üçlü ses dizisinin içindeki birgram yani ikili seslerin farklı biçimlerde de kombine edildiği anlaşıldı.
Araştırma takımında yer alan Max Planck Evrimsel Antropoloji Enstitüsü’nden Tatiana Bortolato, “Şempanzelerin, daha evvel düşünülenden çok daha karmaşık yapıya sahip sesli bağlantı sistemi geliştirdiklerini gösteriyor” açıklamasında bulundu. Örneğin tekli homurtular yüklü olarak yiyeceklerle ilgiliyken, nefes nefese homurdanmanın selamlama sesi olarak kullanıldığı belirlendi. Şayet şempanzeler bir tehdit algılarlarsa tek uğultu yayıyorlar, lakin ikili irtibatlarında bu uğultular daha soluk bir biçimde gerçekleşiyor.
Keşfedilen 390 farklı ses dizisi insan lisanlarının evrimine ışık tutabilir:
Az evvel bahsetmiş olduğumiz sürecin sonunda araştırmacılar; 12 farklı ses dizisinin farklı kombinasyonlarla birleştirildiği ve farklı manalara gelen 390 farklı ses dizisine, yani cümle yapılarına ulaştılar. Lakin bu ses dizilerinin sayısı tespit edilenden de fazla olabilir. Çünkü 12 farklı sesin yüzlerce farklı biçimde kodlanma potansiyeli var. Yani şempanzeler, gelecekte bu sesleri yeni biçimlerde kullanarak tabir edemedikleri şeyleri de sözel bağlantılarına dahil edebilirler.
Araştırmacılar, “İnsanlar tarafınca üretilecek sonsuz sayıdaki farklı dizilere kıyasla fazlaca daha az görünse de primatlar hakkında kabul bakılırsan anlayışın ötesine geçen bir yapı görüyoruz. İnsan üzere toplumsal olarak karmaşık bir çeşit olan şempanzelerin ses dizilerini inceleyerek, nereden geldiğimizi ve eşsiz lisanımızın nasıl geliştiğini anlamaya, yeni bir bakış açısı getirmeye çalışıyoruz” açıklamasında bulundular.
Yayınlanan bilimsel makaleye Nature Communications Biology mecmuasından ulaşabilirsiniz.
Öteki taraftan genetik olarak beşere en yakın canlı tipi şempanzeler de tıpkı öbür canlılar üzere kendi ortalarında bağlantı kurmak için birtakım yollar geliştirmiş durumda. elbette aramızdaki genetik yakınlık, bu irtibat yollarının ürkütücü ve bununla birlikte hayret verici bir halde benzeşmesine yol açıyor. Afrika’da yağmur ormanlarıyla bilinen ülke Fildişi Sahili’nde bulunan Tai Ulusal Parkı’nda yapılan bir araştırma, şempanzelerin kullandıkları sesli ve sözel lisanı gün yüzüne çıkardı.
Şempanzeler cümle kuruyorlar! Pekala fakat nasıl?
Ulusal parkta yaşayan 46 farklı şempanzenin yer aldığı bir kümeden alınan, toplam 900 saat uzunluğunda 5000 bin farklı ses kaydı tahlil edildi. Şempanzelerin tek sesli davetleri diziler halinde nasıl kullandıkları, bu seslerin diziler ortasında nasıl sıralandığı, birbirinden bağımsız olan ses dizilerini nasıl birleştirildiği tespit edildi.
Şempanzelerin kullandıkları yere ve bağlama göre farklı manalara geldiği keşfedilen homurdanma, uğultu, çığlık, sızlanma, bağırma üzere 12 farklı davet çeşidi ortaya çıkarıldı. Tek seslerin birleştiği ikili sesler “bigram” ve üçlü sesler “trigram” olarak kategorize edildi.
Akabinde bu tabirlerin farklı hallerde nasıl birleştirildiği dair bir ağ haritası çıkarıldı. Farklı cinslerdeki bigram ve trigramların nasıl sıralandıkları yahut nasıl bir daha birleştirildikleri ortaya çıkarıldı. Trigram, yani üçlü ses dizisinin içindeki birgram yani ikili seslerin farklı biçimlerde de kombine edildiği anlaşıldı.
Araştırma takımında yer alan Max Planck Evrimsel Antropoloji Enstitüsü’nden Tatiana Bortolato, “Şempanzelerin, daha evvel düşünülenden çok daha karmaşık yapıya sahip sesli bağlantı sistemi geliştirdiklerini gösteriyor” açıklamasında bulundu. Örneğin tekli homurtular yüklü olarak yiyeceklerle ilgiliyken, nefes nefese homurdanmanın selamlama sesi olarak kullanıldığı belirlendi. Şayet şempanzeler bir tehdit algılarlarsa tek uğultu yayıyorlar, lakin ikili irtibatlarında bu uğultular daha soluk bir biçimde gerçekleşiyor.
Keşfedilen 390 farklı ses dizisi insan lisanlarının evrimine ışık tutabilir:
Az evvel bahsetmiş olduğumiz sürecin sonunda araştırmacılar; 12 farklı ses dizisinin farklı kombinasyonlarla birleştirildiği ve farklı manalara gelen 390 farklı ses dizisine, yani cümle yapılarına ulaştılar. Lakin bu ses dizilerinin sayısı tespit edilenden de fazla olabilir. Çünkü 12 farklı sesin yüzlerce farklı biçimde kodlanma potansiyeli var. Yani şempanzeler, gelecekte bu sesleri yeni biçimlerde kullanarak tabir edemedikleri şeyleri de sözel bağlantılarına dahil edebilirler.
Araştırmacılar, “İnsanlar tarafınca üretilecek sonsuz sayıdaki farklı dizilere kıyasla fazlaca daha az görünse de primatlar hakkında kabul bakılırsan anlayışın ötesine geçen bir yapı görüyoruz. İnsan üzere toplumsal olarak karmaşık bir çeşit olan şempanzelerin ses dizilerini inceleyerek, nereden geldiğimizi ve eşsiz lisanımızın nasıl geliştiğini anlamaya, yeni bir bakış açısı getirmeye çalışıyoruz” açıklamasında bulundular.
Yayınlanan bilimsel makaleye Nature Communications Biology mecmuasından ulaşabilirsiniz.