ahmetbeyler
New member
‘‘Ne seninle ne de sensiz…’’ deriz kimi vakit. Karşımızdaki insan ömrümüzde kalsa bir sıkıntıdır, ömrümüzden gitse öbür bir dert… Bugünkü yazımızda bahsedeceğimiz ünlü filozof Arthur Schopenhauer’in kıymetli metaforlarından Kirpi İkilemi, insanların bağlardaki yakınlık derecesi ve şahsi alanların suistimal edilmesini kirpi davranışlarıyla açıklıyor olacak. Kulağa enteresan geliyor, değil mi?
Aile, arkadaşlar ya da sevgili… İnsan bağları kurması ve yönetmesi ziyadesiyle zorlayıcı olabilen alakalar. Bilhassa mahrumluk, huzursuzluk ve nezaketsizlikle pek de sağlam olmayan bir temel üzerine inşa edilen ilgilerde kurulan haddinden çok yakınlık, birlikteinde çatırdama sesleri getiriyor. Arthur Schopenhauer, Kirpi İkilemi ile bahsetmiş olduğumiz bu denklemi kirpiler üzerinden kurarak biz insanların bağlantılardaki yaklaşma ve uzaklaşma davranışlarını daha uygun görmemizi sağlıyor.
Kirpi metaforu üzerinden insan ilgileri
Kirpiler, soğuk havalarda beden ısılarını yükseltmek için birbirine sokuluyor. Bu sokulmanın getirdiği ısı ve konfor, birbirine sokulmuş iki kirpinin aslında birbirine okları niçiniyle ziyan verdiğini anlamasını engelliyor. elbette bu durum uzun sürmüyor, belirli bir süre daha sonra kirpiler; birbirlerinden rahatsızlık duymaya başlıyor. İkilem, bu örnekte; soğuk havayı insanın duyduğu yoksunluğa, birbirine sokulma isteğinu insan bağlarından umulan uygunlaştırıcı güce ve kirpilerin rahatsızlığına sebep olan okları ise insanların sınırıaşan, rahatsızlık verici davranışlarına benzetiyor.
Birbirinden oklar niçiniyle uzaklaştıktan daha sonra bu sefer de soğukla boğuşmak zorunda kalan kirpiler, okların rahatsızlığını soğuğa yenik düşmeye tercih ediyor ve tekrar yakınlaşıyor. Bu yakınlaşmada da birebir sorunları yaşayan kirpiler yine uzaklaşıyor ve en sonunda, bir daha sonraki yakınlaşmayı daha farklı biçimde kurarak bu ikilem ve rahatsızlık duyma halini ortadan kaldırıyor: Kirpiler, aralıklı biçimde birbirine yanaşıyor ve bu biçimdece hem soğuğun birebir vakitte birbirlerine ziyan verme davranışının önüne geçiyor.
Bu metafor ne anlatıyor?
Arthur Schopenhauer, Kirpi İkilemi ile insan münasebetlerindeki sıhhatsiz durumun fotoğrafını çiziyor diyebiliriz. Beşerler, niyetleri güzel dahi olsa, yalnızlık ve huzursuzluk kaynaklı sarıldıkları öteki insanlara ziyan verme eğiliminde oluyor. Bu taraftan bakıldığında, insan alakalarının bir noktada daima ziyanla sonuçlanacağını düşünebiliriz; lakin o denli değil. Tıpkı metafordaki üzere uzaklıklı bir yakınlık, insan bağlarının kurtarıcısı olabilir.
Bu aralıklı yakınlığı sağlamanın birinci adımı ise kestirim edilebileceği üzere görgü kurallarından, nezaketten ve müsamahadan geçiyor. Sadece iç dünyanızdaki boşluklar ve yaşadığınız olumsuz hislere kapılıp onların yarattığı gerginlikle bir diğerine sarılırsanız; bunun sonu uzaklaşma ve tekrar başlangıç noktasına dönme ile sonuçlanır. Yakınlığı kurarken aranızı korur, şahsi alanlara hürmet duyar ve bağlantınızı kibarlıkla işlerseniz iki taraf da çıkarlı çıkar ve sağlıklı bir alaka sağlanır.
Arthur Schopenhauer ve Kirpi İkilemi
Arthur Schopenhauer’in 1851’de yayımlanan ‘‘Parerga ve Paralipomena: Kısa Felsefi Denemeler’’ isimli yapıtının 396. kısımünde bahsi geçen Kirpi İkilemi’ni Schopenhauer şu sözlerle tabir ediyor:
“Soğuk bir kış sabahı fazlaca sayıda oklu kirpi, donmamak için birbirine bir çok yaklaştı. Az daha sonra, oklarının farkına vardılar ve ayrıldılar. Üşüyünce, birbirlerine yine yaklaştılar. Oklar rahatsız edince bir daha uzaklaştılar. Soğuktan donmakla, batan okların acısı içinde gidip gelerek yaşadıkları ikilemi, ortalarındaki uzaklık her iki acıya da tahammül edebilecekleri bir noktaya ulaşıncaya kadar sürdü. İnsanları bir ortaya getiren, iç dünyalarının boşluk ve tekdüzeliğidir. Aykırı gelen özellikler ve tahammül edemedikleri yanılgılar onları birbirinden uzaklaştırır. Sonunda, bir ortada var olabilecekleri, nezaket ve görgünün belirlediği ortak noktada buluşurlar.”
Freud da Kirpi İkilemi’ne yönelik çalışmalara sahip
Kirpi İkilemi Schopenhauer ile bütünleşmiş üzere görünse de psikanalizin kurucusu, psikolojinin en kıymetli isimlerinden Sigmund Freud’un da bu ikilemi 1900’lerde kaynak gösterdiği biliniyor. ABD’yi sevmemesine karşın gitmek zorunda oluşunu: ‘’Bir yabanıl kirpiyi görmek ve birtakım dersler vermek için ABD’ye gidiyorum.’’ kelamlarıyla tabir eden Freud da insan bağlarının inşası ve süregelmesinde tıpkı metaforik noktalar üzerinden geçiyor ve Schopenhauer ile birebir görüşü paylaşıyor.
Aile, arkadaşlar ya da sevgili… İnsan bağları kurması ve yönetmesi ziyadesiyle zorlayıcı olabilen alakalar. Bilhassa mahrumluk, huzursuzluk ve nezaketsizlikle pek de sağlam olmayan bir temel üzerine inşa edilen ilgilerde kurulan haddinden çok yakınlık, birlikteinde çatırdama sesleri getiriyor. Arthur Schopenhauer, Kirpi İkilemi ile bahsetmiş olduğumiz bu denklemi kirpiler üzerinden kurarak biz insanların bağlantılardaki yaklaşma ve uzaklaşma davranışlarını daha uygun görmemizi sağlıyor.
Kirpi metaforu üzerinden insan ilgileri
Kirpiler, soğuk havalarda beden ısılarını yükseltmek için birbirine sokuluyor. Bu sokulmanın getirdiği ısı ve konfor, birbirine sokulmuş iki kirpinin aslında birbirine okları niçiniyle ziyan verdiğini anlamasını engelliyor. elbette bu durum uzun sürmüyor, belirli bir süre daha sonra kirpiler; birbirlerinden rahatsızlık duymaya başlıyor. İkilem, bu örnekte; soğuk havayı insanın duyduğu yoksunluğa, birbirine sokulma isteğinu insan bağlarından umulan uygunlaştırıcı güce ve kirpilerin rahatsızlığına sebep olan okları ise insanların sınırıaşan, rahatsızlık verici davranışlarına benzetiyor.
Birbirinden oklar niçiniyle uzaklaştıktan daha sonra bu sefer de soğukla boğuşmak zorunda kalan kirpiler, okların rahatsızlığını soğuğa yenik düşmeye tercih ediyor ve tekrar yakınlaşıyor. Bu yakınlaşmada da birebir sorunları yaşayan kirpiler yine uzaklaşıyor ve en sonunda, bir daha sonraki yakınlaşmayı daha farklı biçimde kurarak bu ikilem ve rahatsızlık duyma halini ortadan kaldırıyor: Kirpiler, aralıklı biçimde birbirine yanaşıyor ve bu biçimdece hem soğuğun birebir vakitte birbirlerine ziyan verme davranışının önüne geçiyor.
Bu metafor ne anlatıyor?
Arthur Schopenhauer, Kirpi İkilemi ile insan münasebetlerindeki sıhhatsiz durumun fotoğrafını çiziyor diyebiliriz. Beşerler, niyetleri güzel dahi olsa, yalnızlık ve huzursuzluk kaynaklı sarıldıkları öteki insanlara ziyan verme eğiliminde oluyor. Bu taraftan bakıldığında, insan alakalarının bir noktada daima ziyanla sonuçlanacağını düşünebiliriz; lakin o denli değil. Tıpkı metafordaki üzere uzaklıklı bir yakınlık, insan bağlarının kurtarıcısı olabilir.
Bu aralıklı yakınlığı sağlamanın birinci adımı ise kestirim edilebileceği üzere görgü kurallarından, nezaketten ve müsamahadan geçiyor. Sadece iç dünyanızdaki boşluklar ve yaşadığınız olumsuz hislere kapılıp onların yarattığı gerginlikle bir diğerine sarılırsanız; bunun sonu uzaklaşma ve tekrar başlangıç noktasına dönme ile sonuçlanır. Yakınlığı kurarken aranızı korur, şahsi alanlara hürmet duyar ve bağlantınızı kibarlıkla işlerseniz iki taraf da çıkarlı çıkar ve sağlıklı bir alaka sağlanır.
Arthur Schopenhauer ve Kirpi İkilemi
Arthur Schopenhauer’in 1851’de yayımlanan ‘‘Parerga ve Paralipomena: Kısa Felsefi Denemeler’’ isimli yapıtının 396. kısımünde bahsi geçen Kirpi İkilemi’ni Schopenhauer şu sözlerle tabir ediyor:
“Soğuk bir kış sabahı fazlaca sayıda oklu kirpi, donmamak için birbirine bir çok yaklaştı. Az daha sonra, oklarının farkına vardılar ve ayrıldılar. Üşüyünce, birbirlerine yine yaklaştılar. Oklar rahatsız edince bir daha uzaklaştılar. Soğuktan donmakla, batan okların acısı içinde gidip gelerek yaşadıkları ikilemi, ortalarındaki uzaklık her iki acıya da tahammül edebilecekleri bir noktaya ulaşıncaya kadar sürdü. İnsanları bir ortaya getiren, iç dünyalarının boşluk ve tekdüzeliğidir. Aykırı gelen özellikler ve tahammül edemedikleri yanılgılar onları birbirinden uzaklaştırır. Sonunda, bir ortada var olabilecekleri, nezaket ve görgünün belirlediği ortak noktada buluşurlar.”
Freud da Kirpi İkilemi’ne yönelik çalışmalara sahip
Kirpi İkilemi Schopenhauer ile bütünleşmiş üzere görünse de psikanalizin kurucusu, psikolojinin en kıymetli isimlerinden Sigmund Freud’un da bu ikilemi 1900’lerde kaynak gösterdiği biliniyor. ABD’yi sevmemesine karşın gitmek zorunda oluşunu: ‘’Bir yabanıl kirpiyi görmek ve birtakım dersler vermek için ABD’ye gidiyorum.’’ kelamlarıyla tabir eden Freud da insan bağlarının inşası ve süregelmesinde tıpkı metaforik noktalar üzerinden geçiyor ve Schopenhauer ile birebir görüşü paylaşıyor.