ahmetbeyler
New member
Mimar Sinan, 16. yüzyıl Osmanlı’sında 9 milyon kilometrekarelik bir coğrafyada 400’e yakın eser inşa etti. Hepsini 50 yaşından daha sonra yaptı ve bir asırlık ömründe Osmanlı mimarisini tepe noktasına tek başına taşıdı ama tek bir inşaatında bile 164 cilt defter tutup tüm detayları not eden Mimar Sinan, kullandığı hiç bir inşaat tekniğini açıklamadı. Gerisinde onlarca şaheserle birlikte beş asırdır açıklanamayan bir dizi mühendislik gizemi bıraktı.
Neredeyse mesleğinin her yılında sekiz farklı inşaat projesi yönetti. Lakin bu yetenekli başmimarı olağan dışı kılan istikameti, inşa ettiği yapıtların sayısı değil, kullandığı gizemli teknikleriydi. Kapalı formüller, bilinmeyen süreçler ve asırlar daha sonra icat edilen bir dizi inşaat tekniği. Tüm bunlar birer efsane mi, yoksa gerçek mi? Mimar Sinan’ın gizemli mühendisliği hangi sırları saklıyor?
Tüm bunların yanıtı, Mimar Sinan’ın yeteneklerinin doruğu olan görkemli bir yapıda gizli: Süleymaniye Camii’nde.
Sağlamlığın birinci kuralı hakikat yer, hakikat temeldi. Süleymaniye devasa boyutlarına karşın yapılışının üzerinden geçen 5 asırda 15’i 5.5 şiddetinin üzerinde olan 89 zelzeleden hiç hasar almadan çıktı ve yalnızca 4 kere restore edildi.
Bugün çağdaş mimaride her binanın bir kullanım ömrü vardır ve çoklukla 100-150 yıl ortası değişir. Bunun manası, 150 yıldan daha sonra bir binanın sağlamlığı garanti edilemez. Ama Mimar Sinan, Yasal Sultan Süleyman’a kıyamete kadar ayakta kalacak bir cami vadetti, üstelik zelzeleleriyle ünlü bir kentte.
1549 | Mimar Sinan birinci iş olarak 150 metreye 70 metre ebadında, 6 metre derinliğinde bir temel çukuru kazdırdı. 100.000 tondan fazla toprağın hafriyatı ve süreksiz iskan duvarlarının kurulması 1,5 yıl sürdü.
Süleymaniye yerinin en üstünde 5-6 metre kalınlığında kumlu toprak katmanı, altında yüzeye yaklaşan grovak kayalıklar mevcuttur.
Mimar Sinan’ın bu bölgeyi seçmesindeki maksadı, o günkü İstanbul sonları ortasında her yerden görülebilir ve bu bölgede grovak kayalıkların yüzeye fazlaca yakın olmasıydı.
Sinan evvel yüzeydeki toprak katmanını kaldırdı ve kayalara yaklaştı. ondan sonrasında 30.000’e yakın kazık çaktırarak bu kazıkların üzerine tonlarca tartıda bloklar koydurdu ve iki yılı aşkın bir süre bekledi. bu biçimdece yerin daha düzgün sıkışmasını ve yük taşır hale gelmesini sağladı.
Bu kazık temel tekniği, dünyanın birinci 7 yıldızlı oteli Burc el-Arab’ın inşaatında da kullanıldı.
321 metre yüksekliğindeki dev bina, Dubai’nin yumuşak kumlu yerine temelindeki 230 tane devasa beton kazık yardımıyla dikildi. Mimar Sinan tıpkı tekniği 450 yıl evvel kullandı. Dev kazıklar çaktırıp kayalar kullanarak iki yıl boyunca toprağa metrekare başına 10 ila 15 tonluk bir basınca maruz bıraktı. Bu, inşa edeceği caminin yerine uygulayacağı basıncın tam iki katıdır.
Uzun süren taban hazırlığı, Sinan’ın planının birinci basamağıydı. Hatta ilerleyen senelerda, inşaatın geciktiğine dair dedikoduların çıkmasına bile niye olmuştu ama Sinan ne yaptığını çok güzel biliyordu.
21 Eylül 1552 | Uzun bekleyişin akabinde Mimar Sinan, Süleymaniye’nin temelini atmaya başladı.
birinci vakit içinderda tabanı 20 cm’lik bir harç katmanıyla kapladı ve üzerine ahşap ızgaralar yerleştirdi. Bunun üzerine kesme taş ve kayalardan oluşan yer duvarını ördü. Temel katlarını kademeli olarak daralttı ve piramit halinde inşa etmeye başladı. Bu basamaklı temel, sallantı anında binaya hacıyatmaz üzere davranma kabiliyeti veriyordu. bu biçimdece yapı, sarsıntılara karşı birinci direncini temelden gösteriyordu.
Lakin binanın temelinde çözülmesi gereken ikinci bir sorun vardı: korozyon (yağmur ve yer altı sularının binanın temelini çürütmesi).
Binanın temelinin kendi başına kuvvetli olması kâfi değildir, kuru da kalması gerekir. Mimar Sinan’ın buna da bir tahlili vardı. Binanın, yer suyundan yalıtımını sağlamak için, suların havalandırma kanallarına toplanarak buradan Haliç’e tahliyesini sağladı.
370 metre uzaklıktaki Haliç’e uzanan bu drenaj çizgisi, yüzseneler daha sonra bile binanın temelinin kuru kalmasını sağlıyor. Süleymaniye’nin etrafında tam yerleri bilinmeyen çok sayıda hava kanalıyla bu kanallar besleniyor ve iklimlendirmeyi de sağlıyor. Pekala yapının altındaki bu fazlaca sayıdaki boşluk, temeli zayıflatmış olmuyor mu? Tersine, temele ulaşacak suları kestiği için taşıyıcı sistemi daha kuvvetli kılacak bir yapıya dönüştürüyor.
Binalarının sağlamlığının baş aktörlerinden biri de kendi karışımı olan özel harcıdır.
Klasik Selçuklu ve Osmanlı mimarisinde yapıların temel dolgu gereci Horasan harcıdır. Bu, Mısır piramitlerinden beri kullanılmakta olan bir karışımdır. Baskı altında sertleşir, sallantıda esner. Mimar Sinan da Horasan harcını kullandı ama içeriğini değiştirerek.
Pekala Horasan harcına neler katarak daha sağlam bir harç elde etti?
Klasik Horasan harcının ortasında kil ve kum karışımından elde edilen “agrega” bulunur ve yapıya sertliğini kazandırır. Dolgu gereci olarak da kireç ve su kullanılır. Karbonlaştırmayı hızlandırmak ve esneklik kazandırmak içinse organik bileşenler kullanılır. Bunlar o çağlarda bulunabilen peynir, süt, pamuk ve yumurta akıdır.
Mimar Sinan ise kendi harcında, proteini daha fazla olan devekuşu yumurtasının akını kullandı. Sinan, Roma betonu olarak bilinen ve volkan tüfünden yapılan bir harcı da biliyordu. Bu harcın kükürt oranı fazla olduğu için tutunumu da fazlaydı. Ancak volkan tüfü, Anadolu’da çarçabuk bulunan bir gereç değil.
İşte bu noktada Mimar Sinan’ın dehası devreye girdi ve harcına “soğan” ekledi. Yani doğal kükürt bileşeni! İşte bu özel karışım yardımıyla klasik Horasan harcından neredeyse iki kat güçlü özel bir harç elde etti.
Mimar Sinan, opus caementicium da denilen Roma betonunun farkındaydı. Muhtemelen bu efsanevi harçla birinci defa çocukluğunun geçtiği Kayseri’de tanıştı.
Gesi’deki Belağası Yeraltı Kenti, Sinan’ın konutunun hayli yakınındaydı ve çocukken bu mağarada Romalılardan kalan duvar örgülerini görme fırsatı oldu. Vakit ortasında Horasan harcı ve Roma betonu melezi yeni bir tıp üretti, daha sağlam ve daha esnek bir dolgu.
Sinan aslında gizemli bir harç yapmadı, bir sentez yaptı. Sinan için, harcın içine konulan materyaller değil bileşenler kıymetliydi. Yani o, peynir ve yumurta akını değil proteinin farkındaydı; soğan değil, kükürt eklediğini biliyordu. Tüm bunlar dahi mimarın sahip olduğu kimya bilgisinin kararıydu.
24 Kasım 1553 | İnşaatın ikinci evresine geçildiğinde Süleymaniye’nin en kıymetli kesimleri yerleştirildi: Fil ayakları.
Dünyanın farklı köşelerinden getirilen 4 devasa mermer sütun. Her biri 9 metre uzunluğunda ve 30 ton yükünde. Bu sütunlar dev yapının omurgasını oluşturuyor. Bu devasa sütunlar temelde kubbeyi taşısa da sütunların asıl fonksiyonu yapıyı bir ortada tutmaktır. Bina yükünün yarısı bu devasa sütunlar vasıtasıyla temele aktarılıyor. Her bir fil ayağı yaklaşık 8000 ton yük taşıyor. Yani bu, 32 kent sınırları vapurunun tartısına denk.
Yükün başka yarısı ise duvarlar tarafınca taşınıyor.
Süleymaniye’nin dört sütununun etrafında örülen dış duvarları 1 metre kalınlığında ve 20 metre yüksekliğinde. Binanın toplam yükünün yarısından fazlası, yani 36.000 tonluk yük bu duvarların üzerine biniyor. Duvarlar kendi tartılarıyla birlikte zirvesindeki ana kubbenin yükünü da taşıyor.
Süleymaniye inşa edilirken Sinan dünyanın o güne kadarki en büyük mescidini yaptığını biliyordu. Zira sağlamlığın yanı sıra büyüklüğü de vadetmişti. Süleymaniye tamamlandığında tam 68.000 ton tartıya ulaşacaktı. Yani 6 Eyfel Kulesi’nin toplam tartısından bile daha fazla bir yüke sahip.
Mimar Sinan, hiç bir metal konstrüksiyon kullanmadan on binlerce ton yapı gerecini bir ortada tutmalı ve yapının yükünü sütun ve duvarlara yanlışsız oranda dağıtmalıydı. Yani yanlışsız statiği kurmalıydı.
Dört tane ana kolonu yaptıktan daha sonra yedişer metre artlarına yük kuleleri yapıp ana kolonlara bağladı. bu biçimdece ana kolonların yükünün bir kısmını tartı kulelerine dağıttı. Yapılan dinamik tansiyon testlerinde bu tartı kulelerinin her birine 4.000 ton, ortadaki birbirine bağlayan kemerlerde de 1.000 ton olduğu hesaplanmıştır.
Yani bir cephede 9.000 ton, öteki cephede de 9.000 ton, öbür iki kenardaki altışar tane düz payanda da 1.500’er ton olmak kaydıyla bir daha 9.000’er ton yük taşımaktadır. ötürüsıyla statik açıdan fazlaca istikrarlı bir yapıdır. İşte bu mücize sistem, yığma inşaat sisteminden iskelet inşaat sistemine geçişin ta kendisidir.
İskelet inşa sistemi 16. yüzyıl için bilimsel bir atılım olsa da Süleymaniye’nin duvarları yükseldiğinde yapı çabucak hemen en büyük imtihanını vermemişti. Yapının çatısı dev kubbeyle örtülecekti.
Bu, Süleymaniye’nin büyüklük vaadinin son testiydi. Bir kubbe inşa etmenin sırrı, taşları hiç bir takviye olmadan eğimli bir biçimde boşluğa dizmek ve dorukta kilit taşıyla tutturmaktır. Romalılar bunu 2.000 yıl evvel keşfetti ve volkan tüfünden dev kubbeler yaptılar. Osmanlı mühendisliğinin yegane maksadı ise bir caminin üzerini tek bir kubbeyle örtmekti. Lakin yapı büyüdükçe kubbe de büyüyecekti.
Örneğin 1396’da inşa edilen Bursa Ulu Camii’nin mimarları, dev caminin üzerini 20 kubbeyle örtebilmişti.
Zira o gün bu büyüklükte bir cami için tek kubbe inşa edebilecek teknik birikim yoktu. Ancak Mimar Sinan, Ulu Camii için “Ben olsam üzerini tek bir kubbeyle örtebilirdim” demişti ve tarih ona Osmanlı İmparatorluğu’nun en büyük kubbesini inşa etme fırsatı sundu.
Sinan, gençliğinde yeniçeri olarak katıldığı birfazlaca seferde dünyanın en görkemli yapılarını yakından görme fırsatı buldu. 50 yaşına kadar dünyanın farklı coğrafyalarında antik yapıları inceledi, notlar aldı ve Romalıların dev kubbeler inşa etmesinin sırrını da çözdü.
Sinan’ın planı, 976 tonluk kubbenin yükünü dört köşeli bir kasnakla dört sütüna eşit olarak dağıtmaktı.
Kubbeyi kuzey-güney çizgisinden 32 payandayla sıkıştıracak ve bu biçimdece kubbe yükü istikamet değiştirip daha geniş bir yüzeye dağılmış olacaktı. Kubbenin yükü doğu-batı sınırında iki yarım kubbeye dağıtılacak ve tıpkı Ayasofya’daki üzere bu yarım kubbeler binanın iç alanını %50 daha artıracaktı.
“Çift çeper” denen bu tekniği Sinan birinci defa “çıraklık eserim” dediği Şehzade Camii’nde uyguladı.
Şehzade Camii
1548’de Yasal’ın 22 yaşında ölen oğlu Şehzade Mehmet için yaptırdığı cami, Sinan’ın İstanbul’daki 100 yapıtının birincisiydi ve “Şaheser Üçlemesi”nin de birinci kesimiydi. Sinan bu mescitte 18,5 metre çapındaki kubbeyi dört yarım kubbe üzerine oturttu ve bu biçimdece Rönesans mimarlarının hayalini gerçekleştirdi. Yani kubbeyi büsbütün çift çeper sistemiyle inşa etti.
Burada elde ettiği muvaffakiyetle yetinmedi ve Süleymaniye’de bunun tam iki katı büyüklüğünde bir kubbe inşa etti. Süleymaniye’nin birinci vakit içinderda yarım kubbeleri inşa edildi. Akabinde ana kubbenin inşasına başlandı. Kubbe ahşap iskeletin üzerine tuğla örgüyle inşa edildi ve üzeri kurşunla kaplandı.
Bu hesapları yapabilmek için 4 sürecin yanı sıra 5. bir süreci yaptığı söylenir. Bunun yanı sıra 13 bilinmeyenli bir denklemi de çözdüğü düşünülüyor. Hakikaten de Mimar Sinan matematikte 5. bir süreç geliştirmiş olabilir mi? Bu görkemli kubbeleri 13 bilinmeyenli bir denklemi çözerek mi inşa edebildi?
Bunu daha güzel anlamak için Mimar Sinan’ın 85 yaşında tamamladığı “ustalık eseri” Selimiye Camii’ni incelemek gerekiyor.
Selimiye Camii
1574’te tamamladığı bu camii, Süleymaniye’den hacim olarak daha küçük lakin mimaride bir doruk noktası. Kubbesi inşa edildiğinde dünyanın en büyüğüydü ve Sanayi İhtilali’ne kadar dünyada ondan daha büyüğü inşa edilemedi. Asıl değişik özelliği, Selimiye’de kubbeyi ve camiyi ayakta tutan hiç bir fil ayağının olmayışı. Onun yerine yalnızca sekiz adet ince sütun var.
Selimiye’nin kubbesi Süleymaniye’nin kubbesinden 3 metre daha büyük ve tam iki katı yükte. Buna karşın Mimar Sinan bu dev kubbeyi 43 metre yükseklikte sekizgen bir kasnağa oturtup toplam yükünü 8 küçük sütun üzerine yükledi. Yani daha az taşıyıcı güçle daha büyük bir kubbe inşa etti.
Pekala bu eşsiz statik tasarımı 13 bilinmeyenli bir denklemle mi sağladı?
13 bilinmeyenli denklem aslında kubbeyi ayakta tutmak için 13 faktördü:
Mimar Sinan tüm bunları hesapladı, değişimler ne olursa olsun tek bir sonuç olmalıydı: İSTİKRAR
Mimar Sinan kubbe için gereken 13 faktörü ve ortalarındaki ilgiyi gerçek hesaplayarak kubbe statiğini sağladı. Lakin o çağda Pi sayısı, altın oran ve karekök üzere biroldukça süreç biliniyordu. Pekala Mimar Sinan kubbeyi inşa etmek için bunların haricinde nasıl bir sürece muhtaçlık duydu? Aslında bu sorunun yanıtı, kubbelerin inşasında o günkü matematik bilgisiyle hangi modülün tasarlanamayacağında gizli.
Teorik olarak hepsi deneme yanılma yoluyla tasarlanabilirdi lakin biri uçan kubbe dizaynında riske atılamaz hassasiyetteydi: Pandantifler.
Pandantifler ana kubbenin yükünü taşıyıcı sütunlara indiren üçgen köşelerdir fakat bu üçgenin tüm kenarları daireseldir ve kubbeyle birebir ilime sahiptir. Bu yüzden iki boyutlu tabanda tasarlanamaz ve şayet Ayasofya’daki üzere deneme yanılma metoduyla inşa edilmiyorsa son derece alışılmadık bir hesaplama gereklidir.
Pekala ne kadar olağan dışı bir hesaplama? Bu soruya bir matematikçi karşılık verebilir:
bu biçimde tekniklerin yüzey alanlarını hesaplamak için o çağda bu biçimde bir süreç yoktu lakin günümüzde var, ismi da “integral”! Küçük modüllerin bütünleştirilerek bir yüzeyinin hesabını yapmak için kullanılır. Pandantif usullerinin yüzey hesabını yapmak için epey elverişli bir süreç.
Aslında bakarsanız Mimar Sinan’ın kullandığı 5. sürecin integral mi olduğunu bilemeyiz. Hatta 5. bir süreç kullandığını da bilemeyiz. Zira tarihi süreç olarak baktığımızda integrale gelene kadar biroldukca süreç var. En yeni süreçlerden biri aslında integraldir. Tahminen de Mimar Sinan kendi ebced cetveline göre farklı bir hesap kullanmış olabilir.
Kayseri’nin Agrianos(bugün Ağırnas) köyünde Ermeni, Rum ya da Hristiyan Türk olarak doğan Sinan, 22 yaşında bir devşirme olarak İstanbul’a geldiğinde muhtemelen Ayasofya’nın ihtişamına hayran oldu.
Ayasofya’nın devasa kubbesini havada tutan şeyin ne olduğunu fark etti. Mimarları Miletli İsidoros ve Trallesli Anthemios‘un 1.000 yıl evvel deneme yanılma olarak geliştirdiği pandantifi o matematiksel olarak formüle edebildi.
16 Ağustos 1556 | 1 yıllık çalışmanın akabinde Süleymaniye’nin görkemli kubbesi tamamlandı.
Kubbe, pandantiflerle dört sütunun üzerine kusursuz biçimde oturdu.
Artık inşaat son düzlüğe girmiş ve geriye son bir kritik kesim kalmıştı: Minareler.
Sanayi İhtilali öncesinde imali en sıkıntı olan mimari modüller kulelerdi. Zira çelik iskelet olmadan yığma taştan bir binayı ne kadar yükseltmek isterseniz tabanını da o kadar genişletmeliydiniz.
Örneğin 16. yüzyıla kadar dünyanın en büyük yapısı kabul edilen İngiltere’deki Lincoln Katedrali’nin 83 metre yüksekliğindeki dev kulesi 13 metre genişliğindeydi.
Lakin bir minare olabildiğince yüksek ve ince olmalıydı ve Sinan, İstanbul’daki en büyük mescide en yüksek minareleri yapmak istiyordu. Bu, sağlamlıkla büyüklük içindeki kritik ikileme bir daha dönmekti.
Minarelerin önünde önemli bir mahzur vardı: Yalnızca 4,5 metre çapında olan bu kuleler 75 metreye nasıl yükseltilecek ve yüzsenelerca sağlam kalacaktı?
Minareler Süleymaniye’nin en güç kesimleriydi. Bilhassa doğu ve güney minareleri; her biri 25 katlı bina yüksekliğindeydi ve 462 yıl boyunca İstanbul’un en yüksek minareleri olarak ayakta kaldılar. Bunun için sağlamlık tek başına yetmez, zira esnemeyen her şey kırılır. Bu yüzden sağlam oldukları kadar esnek de olmalıydılar.
Sinan, tahlili bir daha çağının fazlaca ötesinde bir teknikte buldu.
Minarelerdeki klasik taş örgüsünü bir adım öteye götüren Mimar Sinan, taşların birleşen yüzeylerine delikler açıp buralara tel monte etti. Bu telleri kurşunla doldurarak sabitledi. Bu, binaya elastiklik kabiliyeti kazandırdı. Yani bugün Japonya’da kullanılan elastik eklem teknolojisi 500 yıl evvel Süleymaniye’de kullanıldı.
Süleymaniye’nin minareleri hiç bir yapıda görülmeyecek bir esnekliğe sahip. Sarsıntı şokunu emen hareketli eklemleri yardımıyla bina 8 şiddetinde sarsıntıya bile dayanabilir. Yani 17 Ağustos Depremi’nin 7 katı büyüklüğünde bir sallantıda dahi Süleymaniye yıkılmaz. Süleymaniye’nin yumurta akıyla dikilmiş minareleri günümüz gökdelenleriyle yarışır seviyede.
Ama Sinan bununla yetinmeyecekti. Selimiye’de daha yüksek ve epey daha ince minareler inşa ederek yerçekimine meydan okuyacaktı.
Üstelik minarelerin ortasında bir daha vaktinin ötesinde bir mühendislik ortaya koydu. Sinan, Selimiye’de hayatının son şaheserini inşa ettiğinin farkındaydı. Bu niçinle limitleri zorlamaya karar verdi. İşte bu kalem üzere ince minareler, sonlarına ulaşmış bir mühendisliğin yapıtıydı.
Her biri 85 metre yüksekliğinde ama yalnızca 3,5 metre çapında. Yani Sinan, Orta Çağ mimarisindeki 1’e 8 olan en-boy oranını 1’e 22 üzere erişilmesi sıkıntı bir limite çıkardı ve Sanayi İhtilali’ne kadar inşaat mühendisliğinde son kelamı söylemiş oldu.
Bu vidayla Selimiye’nin minareleri içinde bir benzerlik var.
Her ikisi de sıradan bir prensibe dayanıyor: Bir koniyi saran ve birbirleriyle kesişmeyen sarmal sistemi olan “Helis eğrileri”. Sinan yalnızca integral değil uzay geometrisi de biliyordu ve hakikat açı dizaynıyla Selimiye’nin minarelerinde üçlü sarmal sistemi inşa etti.
Yapılarında bulunan terazi taşları ise yapının sağlam olup olmadığını gösterir.
Osmanlı mimarisinde cami köşelerine yerleştirilen bu terazi taşlarının dönmemesi demek, binanın tamire gereksinimi olduğu manasına gelir.
Sinan’ın dehası yalnızca sağlamlık konusunda değil kimi kullanışlı özelliklerde de güzel işler çıkardı.
Caminin cümle kapısından kıble duvarına olan 121 metrelik aranın 75 metrelik minare yüksekliğine olan oranı 1.613’tür. Bu, estetik ve dehanın gerçek birleşimi.
15 Ekim 1557 | Süleymaniye’nin 7 yıllık uzun inşaatında 3500 emekçi ve binlerce forsa çalıştı. Toplam 4 milyon iş saati emeğiyle yapıldı.
3200 kilo altına, yani bugünkü bedeliyle 1,5 milyar liraya mal oldu. Mimar Sinan, vaadini tuttu ve sultana İstanbul’un kıyamete kadar ayakta kalacak en görkemli mabedini sundu. Sinan 50 yıl boyunca gözlemlediklerini 50 yıl süren mimarlık ömründe uyguladı.
Dehasını var eden müşahede ve analitik düşünme yeteneği vakit ortasında üç kıtada öğrendikleriyle pekişti ve dünyanın en kuvvetli imparatorluğunun baş mimarı olarak bu yeteneğini gösterebilecek sayısız fırsat buldu.
Dehası yalnızca yaşarken değil, vefatından daha sonra da sürdü.
Sinan’ın kalfası İsa Muhammed Efendi ve Mehmet İsmail Efendi, ondan öğrendiklerini epeyce daha uzaklara taşıyarak bir dünya mükemmeli inşa ettiler: Tac Mahal. Bu yapı biroldukca teknik açıdan Süleymaniye’nin bir kopyasıdır. Ana taşıyıcı sütunları ve payandaları, Süleymaniye’yle birebir statik mantıkla inşa edildi. Her bir modülünde Sinan’ın dehasının izlerini taşır.
Bir öbür şaheser Sultanahmet Camii ise Mimar Sinan’ın öğrencisi Mimar Sedefkar Mehmed Ağa tarafınca yapıldı.
Bu caminin temel kazma işi 36 gün sürdü. Tamamlanması ise tıpkı Süleymaniye’deki üzere 7 yılı buldu.
Onun dehasının mamüllerini incelediğinizde anlıyorsunuz ki bu iş her insanın “harcı” değil!
Kaynaklar: Gizemli Tarih: Mimar Sinan (TRT Belgesel) | Prof. Dr. Hikmet Kırık | Müellif & Direktör Talha Eyüboğlu | Matematikçi Mehmet Fatih Seçilmiş | Vikipedi | Arel Şantiyem | Dergipark (Hüseyin Bilgin)
Neredeyse mesleğinin her yılında sekiz farklı inşaat projesi yönetti. Lakin bu yetenekli başmimarı olağan dışı kılan istikameti, inşa ettiği yapıtların sayısı değil, kullandığı gizemli teknikleriydi. Kapalı formüller, bilinmeyen süreçler ve asırlar daha sonra icat edilen bir dizi inşaat tekniği. Tüm bunlar birer efsane mi, yoksa gerçek mi? Mimar Sinan’ın gizemli mühendisliği hangi sırları saklıyor?
Tüm bunların yanıtı, Mimar Sinan’ın yeteneklerinin doruğu olan görkemli bir yapıda gizli: Süleymaniye Camii’nde.
Sağlamlığın birinci kuralı hakikat yer, hakikat temeldi. Süleymaniye devasa boyutlarına karşın yapılışının üzerinden geçen 5 asırda 15’i 5.5 şiddetinin üzerinde olan 89 zelzeleden hiç hasar almadan çıktı ve yalnızca 4 kere restore edildi.
Bugün çağdaş mimaride her binanın bir kullanım ömrü vardır ve çoklukla 100-150 yıl ortası değişir. Bunun manası, 150 yıldan daha sonra bir binanın sağlamlığı garanti edilemez. Ama Mimar Sinan, Yasal Sultan Süleyman’a kıyamete kadar ayakta kalacak bir cami vadetti, üstelik zelzeleleriyle ünlü bir kentte.
1549 | Mimar Sinan birinci iş olarak 150 metreye 70 metre ebadında, 6 metre derinliğinde bir temel çukuru kazdırdı. 100.000 tondan fazla toprağın hafriyatı ve süreksiz iskan duvarlarının kurulması 1,5 yıl sürdü.
Süleymaniye yerinin en üstünde 5-6 metre kalınlığında kumlu toprak katmanı, altında yüzeye yaklaşan grovak kayalıklar mevcuttur.
Mimar Sinan’ın bu bölgeyi seçmesindeki maksadı, o günkü İstanbul sonları ortasında her yerden görülebilir ve bu bölgede grovak kayalıkların yüzeye fazlaca yakın olmasıydı.
Sinan evvel yüzeydeki toprak katmanını kaldırdı ve kayalara yaklaştı. ondan sonrasında 30.000’e yakın kazık çaktırarak bu kazıkların üzerine tonlarca tartıda bloklar koydurdu ve iki yılı aşkın bir süre bekledi. bu biçimdece yerin daha düzgün sıkışmasını ve yük taşır hale gelmesini sağladı.
Bu kazık temel tekniği, dünyanın birinci 7 yıldızlı oteli Burc el-Arab’ın inşaatında da kullanıldı.
321 metre yüksekliğindeki dev bina, Dubai’nin yumuşak kumlu yerine temelindeki 230 tane devasa beton kazık yardımıyla dikildi. Mimar Sinan tıpkı tekniği 450 yıl evvel kullandı. Dev kazıklar çaktırıp kayalar kullanarak iki yıl boyunca toprağa metrekare başına 10 ila 15 tonluk bir basınca maruz bıraktı. Bu, inşa edeceği caminin yerine uygulayacağı basıncın tam iki katıdır.
Uzun süren taban hazırlığı, Sinan’ın planının birinci basamağıydı. Hatta ilerleyen senelerda, inşaatın geciktiğine dair dedikoduların çıkmasına bile niye olmuştu ama Sinan ne yaptığını çok güzel biliyordu.
21 Eylül 1552 | Uzun bekleyişin akabinde Mimar Sinan, Süleymaniye’nin temelini atmaya başladı.
birinci vakit içinderda tabanı 20 cm’lik bir harç katmanıyla kapladı ve üzerine ahşap ızgaralar yerleştirdi. Bunun üzerine kesme taş ve kayalardan oluşan yer duvarını ördü. Temel katlarını kademeli olarak daralttı ve piramit halinde inşa etmeye başladı. Bu basamaklı temel, sallantı anında binaya hacıyatmaz üzere davranma kabiliyeti veriyordu. bu biçimdece yapı, sarsıntılara karşı birinci direncini temelden gösteriyordu.
Lakin binanın temelinde çözülmesi gereken ikinci bir sorun vardı: korozyon (yağmur ve yer altı sularının binanın temelini çürütmesi).
Binanın temelinin kendi başına kuvvetli olması kâfi değildir, kuru da kalması gerekir. Mimar Sinan’ın buna da bir tahlili vardı. Binanın, yer suyundan yalıtımını sağlamak için, suların havalandırma kanallarına toplanarak buradan Haliç’e tahliyesini sağladı.
370 metre uzaklıktaki Haliç’e uzanan bu drenaj çizgisi, yüzseneler daha sonra bile binanın temelinin kuru kalmasını sağlıyor. Süleymaniye’nin etrafında tam yerleri bilinmeyen çok sayıda hava kanalıyla bu kanallar besleniyor ve iklimlendirmeyi de sağlıyor. Pekala yapının altındaki bu fazlaca sayıdaki boşluk, temeli zayıflatmış olmuyor mu? Tersine, temele ulaşacak suları kestiği için taşıyıcı sistemi daha kuvvetli kılacak bir yapıya dönüştürüyor.
Binalarının sağlamlığının baş aktörlerinden biri de kendi karışımı olan özel harcıdır.
Klasik Selçuklu ve Osmanlı mimarisinde yapıların temel dolgu gereci Horasan harcıdır. Bu, Mısır piramitlerinden beri kullanılmakta olan bir karışımdır. Baskı altında sertleşir, sallantıda esner. Mimar Sinan da Horasan harcını kullandı ama içeriğini değiştirerek.
Pekala Horasan harcına neler katarak daha sağlam bir harç elde etti?
Klasik Horasan harcının ortasında kil ve kum karışımından elde edilen “agrega” bulunur ve yapıya sertliğini kazandırır. Dolgu gereci olarak da kireç ve su kullanılır. Karbonlaştırmayı hızlandırmak ve esneklik kazandırmak içinse organik bileşenler kullanılır. Bunlar o çağlarda bulunabilen peynir, süt, pamuk ve yumurta akıdır.
Mimar Sinan ise kendi harcında, proteini daha fazla olan devekuşu yumurtasının akını kullandı. Sinan, Roma betonu olarak bilinen ve volkan tüfünden yapılan bir harcı da biliyordu. Bu harcın kükürt oranı fazla olduğu için tutunumu da fazlaydı. Ancak volkan tüfü, Anadolu’da çarçabuk bulunan bir gereç değil.
İşte bu noktada Mimar Sinan’ın dehası devreye girdi ve harcına “soğan” ekledi. Yani doğal kükürt bileşeni! İşte bu özel karışım yardımıyla klasik Horasan harcından neredeyse iki kat güçlü özel bir harç elde etti.
Mimar Sinan, opus caementicium da denilen Roma betonunun farkındaydı. Muhtemelen bu efsanevi harçla birinci defa çocukluğunun geçtiği Kayseri’de tanıştı.
Gesi’deki Belağası Yeraltı Kenti, Sinan’ın konutunun hayli yakınındaydı ve çocukken bu mağarada Romalılardan kalan duvar örgülerini görme fırsatı oldu. Vakit ortasında Horasan harcı ve Roma betonu melezi yeni bir tıp üretti, daha sağlam ve daha esnek bir dolgu.
Sinan aslında gizemli bir harç yapmadı, bir sentez yaptı. Sinan için, harcın içine konulan materyaller değil bileşenler kıymetliydi. Yani o, peynir ve yumurta akını değil proteinin farkındaydı; soğan değil, kükürt eklediğini biliyordu. Tüm bunlar dahi mimarın sahip olduğu kimya bilgisinin kararıydu.
24 Kasım 1553 | İnşaatın ikinci evresine geçildiğinde Süleymaniye’nin en kıymetli kesimleri yerleştirildi: Fil ayakları.
Dünyanın farklı köşelerinden getirilen 4 devasa mermer sütun. Her biri 9 metre uzunluğunda ve 30 ton yükünde. Bu sütunlar dev yapının omurgasını oluşturuyor. Bu devasa sütunlar temelde kubbeyi taşısa da sütunların asıl fonksiyonu yapıyı bir ortada tutmaktır. Bina yükünün yarısı bu devasa sütunlar vasıtasıyla temele aktarılıyor. Her bir fil ayağı yaklaşık 8000 ton yük taşıyor. Yani bu, 32 kent sınırları vapurunun tartısına denk.
Yükün başka yarısı ise duvarlar tarafınca taşınıyor.
Süleymaniye’nin dört sütununun etrafında örülen dış duvarları 1 metre kalınlığında ve 20 metre yüksekliğinde. Binanın toplam yükünün yarısından fazlası, yani 36.000 tonluk yük bu duvarların üzerine biniyor. Duvarlar kendi tartılarıyla birlikte zirvesindeki ana kubbenin yükünü da taşıyor.
Süleymaniye inşa edilirken Sinan dünyanın o güne kadarki en büyük mescidini yaptığını biliyordu. Zira sağlamlığın yanı sıra büyüklüğü de vadetmişti. Süleymaniye tamamlandığında tam 68.000 ton tartıya ulaşacaktı. Yani 6 Eyfel Kulesi’nin toplam tartısından bile daha fazla bir yüke sahip.
Mimar Sinan, hiç bir metal konstrüksiyon kullanmadan on binlerce ton yapı gerecini bir ortada tutmalı ve yapının yükünü sütun ve duvarlara yanlışsız oranda dağıtmalıydı. Yani yanlışsız statiği kurmalıydı.
Dört tane ana kolonu yaptıktan daha sonra yedişer metre artlarına yük kuleleri yapıp ana kolonlara bağladı. bu biçimdece ana kolonların yükünün bir kısmını tartı kulelerine dağıttı. Yapılan dinamik tansiyon testlerinde bu tartı kulelerinin her birine 4.000 ton, ortadaki birbirine bağlayan kemerlerde de 1.000 ton olduğu hesaplanmıştır.
Yani bir cephede 9.000 ton, öteki cephede de 9.000 ton, öbür iki kenardaki altışar tane düz payanda da 1.500’er ton olmak kaydıyla bir daha 9.000’er ton yük taşımaktadır. ötürüsıyla statik açıdan fazlaca istikrarlı bir yapıdır. İşte bu mücize sistem, yığma inşaat sisteminden iskelet inşaat sistemine geçişin ta kendisidir.
İskelet inşa sistemi 16. yüzyıl için bilimsel bir atılım olsa da Süleymaniye’nin duvarları yükseldiğinde yapı çabucak hemen en büyük imtihanını vermemişti. Yapının çatısı dev kubbeyle örtülecekti.
Bu, Süleymaniye’nin büyüklük vaadinin son testiydi. Bir kubbe inşa etmenin sırrı, taşları hiç bir takviye olmadan eğimli bir biçimde boşluğa dizmek ve dorukta kilit taşıyla tutturmaktır. Romalılar bunu 2.000 yıl evvel keşfetti ve volkan tüfünden dev kubbeler yaptılar. Osmanlı mühendisliğinin yegane maksadı ise bir caminin üzerini tek bir kubbeyle örtmekti. Lakin yapı büyüdükçe kubbe de büyüyecekti.
Örneğin 1396’da inşa edilen Bursa Ulu Camii’nin mimarları, dev caminin üzerini 20 kubbeyle örtebilmişti.
Zira o gün bu büyüklükte bir cami için tek kubbe inşa edebilecek teknik birikim yoktu. Ancak Mimar Sinan, Ulu Camii için “Ben olsam üzerini tek bir kubbeyle örtebilirdim” demişti ve tarih ona Osmanlı İmparatorluğu’nun en büyük kubbesini inşa etme fırsatı sundu.
Sinan, gençliğinde yeniçeri olarak katıldığı birfazlaca seferde dünyanın en görkemli yapılarını yakından görme fırsatı buldu. 50 yaşına kadar dünyanın farklı coğrafyalarında antik yapıları inceledi, notlar aldı ve Romalıların dev kubbeler inşa etmesinin sırrını da çözdü.
Sinan’ın planı, 976 tonluk kubbenin yükünü dört köşeli bir kasnakla dört sütüna eşit olarak dağıtmaktı.
Kubbeyi kuzey-güney çizgisinden 32 payandayla sıkıştıracak ve bu biçimdece kubbe yükü istikamet değiştirip daha geniş bir yüzeye dağılmış olacaktı. Kubbenin yükü doğu-batı sınırında iki yarım kubbeye dağıtılacak ve tıpkı Ayasofya’daki üzere bu yarım kubbeler binanın iç alanını %50 daha artıracaktı.
“Çift çeper” denen bu tekniği Sinan birinci defa “çıraklık eserim” dediği Şehzade Camii’nde uyguladı.
Şehzade Camii
1548’de Yasal’ın 22 yaşında ölen oğlu Şehzade Mehmet için yaptırdığı cami, Sinan’ın İstanbul’daki 100 yapıtının birincisiydi ve “Şaheser Üçlemesi”nin de birinci kesimiydi. Sinan bu mescitte 18,5 metre çapındaki kubbeyi dört yarım kubbe üzerine oturttu ve bu biçimdece Rönesans mimarlarının hayalini gerçekleştirdi. Yani kubbeyi büsbütün çift çeper sistemiyle inşa etti.
Burada elde ettiği muvaffakiyetle yetinmedi ve Süleymaniye’de bunun tam iki katı büyüklüğünde bir kubbe inşa etti. Süleymaniye’nin birinci vakit içinderda yarım kubbeleri inşa edildi. Akabinde ana kubbenin inşasına başlandı. Kubbe ahşap iskeletin üzerine tuğla örgüyle inşa edildi ve üzeri kurşunla kaplandı.
Bu hesapları yapabilmek için 4 sürecin yanı sıra 5. bir süreci yaptığı söylenir. Bunun yanı sıra 13 bilinmeyenli bir denklemi de çözdüğü düşünülüyor. Hakikaten de Mimar Sinan matematikte 5. bir süreç geliştirmiş olabilir mi? Bu görkemli kubbeleri 13 bilinmeyenli bir denklemi çözerek mi inşa edebildi?
Bunu daha güzel anlamak için Mimar Sinan’ın 85 yaşında tamamladığı “ustalık eseri” Selimiye Camii’ni incelemek gerekiyor.
Selimiye Camii
1574’te tamamladığı bu camii, Süleymaniye’den hacim olarak daha küçük lakin mimaride bir doruk noktası. Kubbesi inşa edildiğinde dünyanın en büyüğüydü ve Sanayi İhtilali’ne kadar dünyada ondan daha büyüğü inşa edilemedi. Asıl değişik özelliği, Selimiye’de kubbeyi ve camiyi ayakta tutan hiç bir fil ayağının olmayışı. Onun yerine yalnızca sekiz adet ince sütun var.
Selimiye’nin kubbesi Süleymaniye’nin kubbesinden 3 metre daha büyük ve tam iki katı yükte. Buna karşın Mimar Sinan bu dev kubbeyi 43 metre yükseklikte sekizgen bir kasnağa oturtup toplam yükünü 8 küçük sütun üzerine yükledi. Yani daha az taşıyıcı güçle daha büyük bir kubbe inşa etti.
Pekala bu eşsiz statik tasarımı 13 bilinmeyenli bir denklemle mi sağladı?
13 bilinmeyenli denklem aslında kubbeyi ayakta tutmak için 13 faktördü:
- Kubbe tartısı
- Kubbe çapı
- Kubbe yüksekliği
- Kubbe elipsi
- Kasnak genişliği
- Pandantif genişliği
- Sütun sayısı
- Pencere sayısı
- Payanda sayısı
- Statik yük
- Dinamik yük
- Duvar kalınlığı
- Geometrik orta
Mimar Sinan tüm bunları hesapladı, değişimler ne olursa olsun tek bir sonuç olmalıydı: İSTİKRAR
Mimar Sinan kubbe için gereken 13 faktörü ve ortalarındaki ilgiyi gerçek hesaplayarak kubbe statiğini sağladı. Lakin o çağda Pi sayısı, altın oran ve karekök üzere biroldukça süreç biliniyordu. Pekala Mimar Sinan kubbeyi inşa etmek için bunların haricinde nasıl bir sürece muhtaçlık duydu? Aslında bu sorunun yanıtı, kubbelerin inşasında o günkü matematik bilgisiyle hangi modülün tasarlanamayacağında gizli.
Teorik olarak hepsi deneme yanılma yoluyla tasarlanabilirdi lakin biri uçan kubbe dizaynında riske atılamaz hassasiyetteydi: Pandantifler.
Pandantifler ana kubbenin yükünü taşıyıcı sütunlara indiren üçgen köşelerdir fakat bu üçgenin tüm kenarları daireseldir ve kubbeyle birebir ilime sahiptir. Bu yüzden iki boyutlu tabanda tasarlanamaz ve şayet Ayasofya’daki üzere deneme yanılma metoduyla inşa edilmiyorsa son derece alışılmadık bir hesaplama gereklidir.
Pekala ne kadar olağan dışı bir hesaplama? Bu soruya bir matematikçi karşılık verebilir:
bu biçimde tekniklerin yüzey alanlarını hesaplamak için o çağda bu biçimde bir süreç yoktu lakin günümüzde var, ismi da “integral”! Küçük modüllerin bütünleştirilerek bir yüzeyinin hesabını yapmak için kullanılır. Pandantif usullerinin yüzey hesabını yapmak için epey elverişli bir süreç.
Aslında bakarsanız Mimar Sinan’ın kullandığı 5. sürecin integral mi olduğunu bilemeyiz. Hatta 5. bir süreç kullandığını da bilemeyiz. Zira tarihi süreç olarak baktığımızda integrale gelene kadar biroldukca süreç var. En yeni süreçlerden biri aslında integraldir. Tahminen de Mimar Sinan kendi ebced cetveline göre farklı bir hesap kullanmış olabilir.
Kayseri’nin Agrianos(bugün Ağırnas) köyünde Ermeni, Rum ya da Hristiyan Türk olarak doğan Sinan, 22 yaşında bir devşirme olarak İstanbul’a geldiğinde muhtemelen Ayasofya’nın ihtişamına hayran oldu.
Ayasofya’nın devasa kubbesini havada tutan şeyin ne olduğunu fark etti. Mimarları Miletli İsidoros ve Trallesli Anthemios‘un 1.000 yıl evvel deneme yanılma olarak geliştirdiği pandantifi o matematiksel olarak formüle edebildi.
16 Ağustos 1556 | 1 yıllık çalışmanın akabinde Süleymaniye’nin görkemli kubbesi tamamlandı.
Kubbe, pandantiflerle dört sütunun üzerine kusursuz biçimde oturdu.
Artık inşaat son düzlüğe girmiş ve geriye son bir kritik kesim kalmıştı: Minareler.
Sanayi İhtilali öncesinde imali en sıkıntı olan mimari modüller kulelerdi. Zira çelik iskelet olmadan yığma taştan bir binayı ne kadar yükseltmek isterseniz tabanını da o kadar genişletmeliydiniz.
Örneğin 16. yüzyıla kadar dünyanın en büyük yapısı kabul edilen İngiltere’deki Lincoln Katedrali’nin 83 metre yüksekliğindeki dev kulesi 13 metre genişliğindeydi.
Lakin bir minare olabildiğince yüksek ve ince olmalıydı ve Sinan, İstanbul’daki en büyük mescide en yüksek minareleri yapmak istiyordu. Bu, sağlamlıkla büyüklük içindeki kritik ikileme bir daha dönmekti.
Minarelerin önünde önemli bir mahzur vardı: Yalnızca 4,5 metre çapında olan bu kuleler 75 metreye nasıl yükseltilecek ve yüzsenelerca sağlam kalacaktı?
Minareler Süleymaniye’nin en güç kesimleriydi. Bilhassa doğu ve güney minareleri; her biri 25 katlı bina yüksekliğindeydi ve 462 yıl boyunca İstanbul’un en yüksek minareleri olarak ayakta kaldılar. Bunun için sağlamlık tek başına yetmez, zira esnemeyen her şey kırılır. Bu yüzden sağlam oldukları kadar esnek de olmalıydılar.
Sinan, tahlili bir daha çağının fazlaca ötesinde bir teknikte buldu.
Minarelerdeki klasik taş örgüsünü bir adım öteye götüren Mimar Sinan, taşların birleşen yüzeylerine delikler açıp buralara tel monte etti. Bu telleri kurşunla doldurarak sabitledi. Bu, binaya elastiklik kabiliyeti kazandırdı. Yani bugün Japonya’da kullanılan elastik eklem teknolojisi 500 yıl evvel Süleymaniye’de kullanıldı.
Süleymaniye’nin minareleri hiç bir yapıda görülmeyecek bir esnekliğe sahip. Sarsıntı şokunu emen hareketli eklemleri yardımıyla bina 8 şiddetinde sarsıntıya bile dayanabilir. Yani 17 Ağustos Depremi’nin 7 katı büyüklüğünde bir sallantıda dahi Süleymaniye yıkılmaz. Süleymaniye’nin yumurta akıyla dikilmiş minareleri günümüz gökdelenleriyle yarışır seviyede.
Ama Sinan bununla yetinmeyecekti. Selimiye’de daha yüksek ve epey daha ince minareler inşa ederek yerçekimine meydan okuyacaktı.
Üstelik minarelerin ortasında bir daha vaktinin ötesinde bir mühendislik ortaya koydu. Sinan, Selimiye’de hayatının son şaheserini inşa ettiğinin farkındaydı. Bu niçinle limitleri zorlamaya karar verdi. İşte bu kalem üzere ince minareler, sonlarına ulaşmış bir mühendisliğin yapıtıydı.
Her biri 85 metre yüksekliğinde ama yalnızca 3,5 metre çapında. Yani Sinan, Orta Çağ mimarisindeki 1’e 8 olan en-boy oranını 1’e 22 üzere erişilmesi sıkıntı bir limite çıkardı ve Sanayi İhtilali’ne kadar inşaat mühendisliğinde son kelamı söylemiş oldu.
Bu vidayla Selimiye’nin minareleri içinde bir benzerlik var.
Her ikisi de sıradan bir prensibe dayanıyor: Bir koniyi saran ve birbirleriyle kesişmeyen sarmal sistemi olan “Helis eğrileri”. Sinan yalnızca integral değil uzay geometrisi de biliyordu ve hakikat açı dizaynıyla Selimiye’nin minarelerinde üçlü sarmal sistemi inşa etti.
Yapılarında bulunan terazi taşları ise yapının sağlam olup olmadığını gösterir.
Osmanlı mimarisinde cami köşelerine yerleştirilen bu terazi taşlarının dönmemesi demek, binanın tamire gereksinimi olduğu manasına gelir.
Sinan’ın dehası yalnızca sağlamlık konusunda değil kimi kullanışlı özelliklerde de güzel işler çıkardı.
- Cami ortasındaki sesi 4 kat yavaşlatarak imamın sesinin her yere eşit yayılmasını sağladı.
- İçeride oluşan isin aşikâr bölgelerde toplanmasını sağlayarak bunlardan mürekkep üretilmesini sağladı ve caminin ortasındaki eserler bu mürekkeplerle yazıldı.
- Kimi noktalara yerleştirdiği 60 adet devekuşu yumurtası yardımıyla haşerelerin içeriye girmesini engelledi.
- Cami yerinde 20 cm’lik alanda hava akımını sıfıra indirdi ve cemaatin ayaklarını sıcak tutan bir hava katmanı oluşturdu.
Caminin cümle kapısından kıble duvarına olan 121 metrelik aranın 75 metrelik minare yüksekliğine olan oranı 1.613’tür. Bu, estetik ve dehanın gerçek birleşimi.
15 Ekim 1557 | Süleymaniye’nin 7 yıllık uzun inşaatında 3500 emekçi ve binlerce forsa çalıştı. Toplam 4 milyon iş saati emeğiyle yapıldı.
3200 kilo altına, yani bugünkü bedeliyle 1,5 milyar liraya mal oldu. Mimar Sinan, vaadini tuttu ve sultana İstanbul’un kıyamete kadar ayakta kalacak en görkemli mabedini sundu. Sinan 50 yıl boyunca gözlemlediklerini 50 yıl süren mimarlık ömründe uyguladı.
Dehasını var eden müşahede ve analitik düşünme yeteneği vakit ortasında üç kıtada öğrendikleriyle pekişti ve dünyanın en kuvvetli imparatorluğunun baş mimarı olarak bu yeteneğini gösterebilecek sayısız fırsat buldu.
Dehası yalnızca yaşarken değil, vefatından daha sonra da sürdü.
Sinan’ın kalfası İsa Muhammed Efendi ve Mehmet İsmail Efendi, ondan öğrendiklerini epeyce daha uzaklara taşıyarak bir dünya mükemmeli inşa ettiler: Tac Mahal. Bu yapı biroldukca teknik açıdan Süleymaniye’nin bir kopyasıdır. Ana taşıyıcı sütunları ve payandaları, Süleymaniye’yle birebir statik mantıkla inşa edildi. Her bir modülünde Sinan’ın dehasının izlerini taşır.
Bir öbür şaheser Sultanahmet Camii ise Mimar Sinan’ın öğrencisi Mimar Sedefkar Mehmed Ağa tarafınca yapıldı.
Bu caminin temel kazma işi 36 gün sürdü. Tamamlanması ise tıpkı Süleymaniye’deki üzere 7 yılı buldu.
Onun dehasının mamüllerini incelediğinizde anlıyorsunuz ki bu iş her insanın “harcı” değil!
Kaynaklar: Gizemli Tarih: Mimar Sinan (TRT Belgesel) | Prof. Dr. Hikmet Kırık | Müellif & Direktör Talha Eyüboğlu | Matematikçi Mehmet Fatih Seçilmiş | Vikipedi | Arel Şantiyem | Dergipark (Hüseyin Bilgin)