ahmetbeyler
New member
2004 yılında James Surowiecki tarafınca yazılan bir kitap, ismi ve önermeleriyle büyük dikkat çekmişti. The Wisdom of the Crowds (Kalabalıkların Bilgeliği) isimli bu kitap büyük popülerlik elde etmeyi de başarmıştı. Pekala neydi bu kalabalıkların bilgeliği?
Küçük bir uzman görüşü almak yerine birbirinden bağımsız kalabalıklardan görüş almak, küçük bir uzman kümesinin verdiği fikirden daha sağlıklı olabilir. bu biçimdece muhakkak bir uzman kümesinin iddiası yerine gerçeğe daha yakın bir sonuç elde etmek mümkün olacaktır. En azından kalabalıkların bilgeliği bunu savunur. Gelin bunu örneklendirelim:
Bir dananın tartısını 1 kg yaklaşık olarak kestirim edebilir misiniz?
Yakın vakitte İslam alemi için kıymetli günler içinde yer alan Kurban Bayramı‘nı kutladık. Ben tek başıma kurban pazarında bir ineğin başına gidip “Bu hayvandan 300 kilo et çıkar” diyebilirim lakin hayvanın kilosunu falan kestirmem pek muhtemel değildir, çünkü anladığım bir husus değildir. İşi hayvancılık olan birine sorarsanız da size işte hayvanın yaklaşık göğüs etrafından bakarak ineğin kilosunu varsayım edip genelgeçer kural olduğu üzere bu kilonun %60’ını söyler. (Galiba biraz anlıyormuşum, ben de emin olamadım artık.) Diyelim ki birkaç uzmanımız var ancak bu uzmanlar hayvanların tuz yedirilip şişmanlatıldığını ve buna karşın bu yılki hayvanların pek de et tutmadığını düşünüyorlar. Bu kümenin vereceği sayılar ise daha düşük olabilir. İneğin başında durup herkesten fikrini alırsak, elde edeceğimiz aritmetik ortalama ise gerçeğe epey yakın olabilir.
Aslında bununla ilgili olarak hayli verilen bir örnek de var. Francis Galton, İngiltere’de Plymouth’ta bir çiftçi şenliğinde bir müsabakaya denk gelir. Yarışta sahneye çıkarılan öküzden kaç kilo kemiksiz et çıkacağı sorulur. En yakın kestirimde bulunan çiftçiye de bir büyük ödül verilecektir. Yaklaşık 800 çiftçi teker teker kestirimlerini bir kağıda müellif.
Öküz kesildiğinde çıkan kemiksiz et yükü, kestirimlerin aritmetik ortalamasına pek yakındır. Her çiftçinin iddianın eşit yükte olduğu bu prosedürde sonuç, mümkünlük dağılımında %1 yakınlıktadır. İstatistik bilenler bu varsayımın pek başarılı olduğunu kabul edecektir. Galton da bu durumu kolay çiftçilerin ortak aklının, uzman birinin ferdi aklından daha üstün olduğu biçiminde açıklamıştır.
Peki kalabalıklar her vakit haklı mıdır?
Kalabalıklar bir büyükbaş hayvandan çıkabilecek et ölçüsünü hakikat iddia etmiş olabilir lakin kalabalıklar her vakit haklı olmayabilir. Kitabın muharriri Surowiecki, kalabalıkların bilgeliğinin etkin olması için muhakkak şartların sağlanması gerektiğine inanıyor. Bunların en başında da çeşitlilik geliyor. Yani hepsi birebir görüşte olan insanlara bir soru sorulduğunda kalabalıkların bilgeliği pek işe yaramıyor.
İkinci bir nokta ise merkeziyetçi bir yapının bulunup bulunmadığı kolektif aklın yanlışsız sonuçlara ulaşabilmesi konusunda tesirli oluyor. Meşhur Columbia uzay mekiği kazasında mühendislerin ortak aklı üst kademe tarafınca ciddiye alınmadığı için vaktinde tedbir alınamadı.
Üçüncü etmen ise kişilerin karar verirken bağımsız olması. Demokrasinin temelinde her insanın bağımsız karar verebilmesi gerekir lakin Honduras, muz üretimine ve muz piyasasındaki devlere o kadar bağımlı hale gelmişti ki beşerler bu devlerin isteklerine uygun oy vermek zorunda kalıyordu. esasen Muz Cumhuriyeti lafı da bu ülke için söylenmiştir.
Dördüncü ve son karar da olağan olarak bir karar verme sisteminin olmasıdır. Kalabalığa fikri sorulmadan kalabalığın bilgeliğinden yararlanmanın tek yolu, insanların zihninden geçen fikirleri teker teker duyabilmektir. Bu da lakin X-Men filmlerinde olan bir şey olağan ki. bir daha de bu tıp iddia bahislerinde kalabalıkların genel görüşünü almak, isabetli bir sonuç alma talihi veriyor.
Sosyal medyada ise kalabalıkların bilgeliğini pek goremiyoruz
Şimdi üstte dedik ki insanların bağımsız iddiaları bir ortaya getirilip her insanın eşit yüke sahip olduğu bir ortamda çalışma yaptığımızda kalabalıklar epey gerçek kestirimler yapıyor.. daha sonrasında da bunun kaidelerini ekledik. Pekala bu kaideler şayet olmazsa ne oluyor? Bu sorunun karşılığını almak için yapmamız gereken şey aslında epeyce sıradan: sosyal medyaya bakmak.
Sosyal medyada kimi içerikleri görür görmez “Ne oluyor yahu, bu niçin tanınan oldu?” diyor musunuz? Bunun sebebi algoritmaların kalabalıkların bilgeliği üzerinden hareket etmesi. Diyelim ki gittiniz bir toplumsal medya platformunda hamburger ile ilgili içerikleri takip etmeye başladınız, daha sonrasında da algoritma size hamburger içerikleri göstermeye başladı. Buraya kadar her şey normal.
daha sonra tanınan bir hamburger üreticisi çıktı ve hamburger üzere gözüken lakin hamburger olmayan şeyleri şaka olarak yedirme challenge diye bir şey uydurdu. İşte süngerden ekmek yaptı, plastikten peynir, et diye lastik modülü koydu vs. Bir anda bu saçma sapan challange sırf o hamburgerci meşhur diye tanınan hale geldi. Siz de yalnızca vaktinde hamburger beğendiniz diye bu içeriğe maruz kalıyorsunuz. Yalnızca birinci paylaşımı yapan kişi tanınan ve etkileşim aldı diye beşerler bu içeriği daha fazlaca beğenmeye ve kendileri de yapmaya başlıyor.
Daha berbatı beşerler olarak etrafımızdakilerin davranışlarını taklit etmeye meyilliyiz. Bunun çeşitli toplumsal ve ruhsal niçinleri var ancak bir eğilimimiz olduğu su götürmez bir gerçek. Özellikle küçük kümelerde yapılan etkileşimler datanın değerlendirilmesinde bir yanılgıya niye oluyor. Bu yanılgı niçiniyle kıymetsiz bir içerik algoritmanın gözünde kıymetli hale geliyor ve daima paylaşılıyor, öne çıkarılıyor.
Daha gerçekçi örnekler de verelim
Hadi hamburger örneği biraz absürt kaldı diyelim, aslında bu sıkıntıları fazlaca sık görüyoruz. Temelsiz bir haber yapıldığı vakit beşerler bir anda bunu paylaşmaya başlıyor zira kendi görüşlerine ya da kabul görmek istedikleri toplumsal etrafa uygun paylaşımlar olabiliyor. hiç bir şey olmasa sadece bir şeylerin tanınan olmasından dolayı beşerler bir şeyleri hakikat kabul edebiliyor. Facebook’a yöneltilen seçimleri manipüle etme iddialarını hatırlayın. O periyotta Facebook, tıpkı görüşteki insanları bir yankı çemberine alıp daima tek bir görüşü empoze etmekle suçlanmıştı.
Yani kalabalıkların bilgeliği, insanların birbirlerinin fikirlerini görüp etkileşebildiği noktada zayıf kalıyor, hatta bilgelikten hayli ahmaklığa dönüşebiliyor. Sonuçta inek kilosu varsayım etmek, akıl hocanız olarak gördüğünüz birinin rastgele bir bahisteki yorumunu değerlendirmekle birebir manaya gelmiyor. aslına bakarsan teknoloji platformları da bu manipülasyonları engellemenin yollarını arıyor.
Küçük bir uzman görüşü almak yerine birbirinden bağımsız kalabalıklardan görüş almak, küçük bir uzman kümesinin verdiği fikirden daha sağlıklı olabilir. bu biçimdece muhakkak bir uzman kümesinin iddiası yerine gerçeğe daha yakın bir sonuç elde etmek mümkün olacaktır. En azından kalabalıkların bilgeliği bunu savunur. Gelin bunu örneklendirelim:
Bir dananın tartısını 1 kg yaklaşık olarak kestirim edebilir misiniz?
Yakın vakitte İslam alemi için kıymetli günler içinde yer alan Kurban Bayramı‘nı kutladık. Ben tek başıma kurban pazarında bir ineğin başına gidip “Bu hayvandan 300 kilo et çıkar” diyebilirim lakin hayvanın kilosunu falan kestirmem pek muhtemel değildir, çünkü anladığım bir husus değildir. İşi hayvancılık olan birine sorarsanız da size işte hayvanın yaklaşık göğüs etrafından bakarak ineğin kilosunu varsayım edip genelgeçer kural olduğu üzere bu kilonun %60’ını söyler. (Galiba biraz anlıyormuşum, ben de emin olamadım artık.) Diyelim ki birkaç uzmanımız var ancak bu uzmanlar hayvanların tuz yedirilip şişmanlatıldığını ve buna karşın bu yılki hayvanların pek de et tutmadığını düşünüyorlar. Bu kümenin vereceği sayılar ise daha düşük olabilir. İneğin başında durup herkesten fikrini alırsak, elde edeceğimiz aritmetik ortalama ise gerçeğe epey yakın olabilir.
Aslında bununla ilgili olarak hayli verilen bir örnek de var. Francis Galton, İngiltere’de Plymouth’ta bir çiftçi şenliğinde bir müsabakaya denk gelir. Yarışta sahneye çıkarılan öküzden kaç kilo kemiksiz et çıkacağı sorulur. En yakın kestirimde bulunan çiftçiye de bir büyük ödül verilecektir. Yaklaşık 800 çiftçi teker teker kestirimlerini bir kağıda müellif.
Öküz kesildiğinde çıkan kemiksiz et yükü, kestirimlerin aritmetik ortalamasına pek yakındır. Her çiftçinin iddianın eşit yükte olduğu bu prosedürde sonuç, mümkünlük dağılımında %1 yakınlıktadır. İstatistik bilenler bu varsayımın pek başarılı olduğunu kabul edecektir. Galton da bu durumu kolay çiftçilerin ortak aklının, uzman birinin ferdi aklından daha üstün olduğu biçiminde açıklamıştır.
Peki kalabalıklar her vakit haklı mıdır?
Kalabalıklar bir büyükbaş hayvandan çıkabilecek et ölçüsünü hakikat iddia etmiş olabilir lakin kalabalıklar her vakit haklı olmayabilir. Kitabın muharriri Surowiecki, kalabalıkların bilgeliğinin etkin olması için muhakkak şartların sağlanması gerektiğine inanıyor. Bunların en başında da çeşitlilik geliyor. Yani hepsi birebir görüşte olan insanlara bir soru sorulduğunda kalabalıkların bilgeliği pek işe yaramıyor.
İkinci bir nokta ise merkeziyetçi bir yapının bulunup bulunmadığı kolektif aklın yanlışsız sonuçlara ulaşabilmesi konusunda tesirli oluyor. Meşhur Columbia uzay mekiği kazasında mühendislerin ortak aklı üst kademe tarafınca ciddiye alınmadığı için vaktinde tedbir alınamadı.
Üçüncü etmen ise kişilerin karar verirken bağımsız olması. Demokrasinin temelinde her insanın bağımsız karar verebilmesi gerekir lakin Honduras, muz üretimine ve muz piyasasındaki devlere o kadar bağımlı hale gelmişti ki beşerler bu devlerin isteklerine uygun oy vermek zorunda kalıyordu. esasen Muz Cumhuriyeti lafı da bu ülke için söylenmiştir.
Dördüncü ve son karar da olağan olarak bir karar verme sisteminin olmasıdır. Kalabalığa fikri sorulmadan kalabalığın bilgeliğinden yararlanmanın tek yolu, insanların zihninden geçen fikirleri teker teker duyabilmektir. Bu da lakin X-Men filmlerinde olan bir şey olağan ki. bir daha de bu tıp iddia bahislerinde kalabalıkların genel görüşünü almak, isabetli bir sonuç alma talihi veriyor.
Sosyal medyada ise kalabalıkların bilgeliğini pek goremiyoruz
Şimdi üstte dedik ki insanların bağımsız iddiaları bir ortaya getirilip her insanın eşit yüke sahip olduğu bir ortamda çalışma yaptığımızda kalabalıklar epey gerçek kestirimler yapıyor.. daha sonrasında da bunun kaidelerini ekledik. Pekala bu kaideler şayet olmazsa ne oluyor? Bu sorunun karşılığını almak için yapmamız gereken şey aslında epeyce sıradan: sosyal medyaya bakmak.
Sosyal medyada kimi içerikleri görür görmez “Ne oluyor yahu, bu niçin tanınan oldu?” diyor musunuz? Bunun sebebi algoritmaların kalabalıkların bilgeliği üzerinden hareket etmesi. Diyelim ki gittiniz bir toplumsal medya platformunda hamburger ile ilgili içerikleri takip etmeye başladınız, daha sonrasında da algoritma size hamburger içerikleri göstermeye başladı. Buraya kadar her şey normal.
daha sonra tanınan bir hamburger üreticisi çıktı ve hamburger üzere gözüken lakin hamburger olmayan şeyleri şaka olarak yedirme challenge diye bir şey uydurdu. İşte süngerden ekmek yaptı, plastikten peynir, et diye lastik modülü koydu vs. Bir anda bu saçma sapan challange sırf o hamburgerci meşhur diye tanınan hale geldi. Siz de yalnızca vaktinde hamburger beğendiniz diye bu içeriğe maruz kalıyorsunuz. Yalnızca birinci paylaşımı yapan kişi tanınan ve etkileşim aldı diye beşerler bu içeriği daha fazlaca beğenmeye ve kendileri de yapmaya başlıyor.
Daha berbatı beşerler olarak etrafımızdakilerin davranışlarını taklit etmeye meyilliyiz. Bunun çeşitli toplumsal ve ruhsal niçinleri var ancak bir eğilimimiz olduğu su götürmez bir gerçek. Özellikle küçük kümelerde yapılan etkileşimler datanın değerlendirilmesinde bir yanılgıya niye oluyor. Bu yanılgı niçiniyle kıymetsiz bir içerik algoritmanın gözünde kıymetli hale geliyor ve daima paylaşılıyor, öne çıkarılıyor.
Daha gerçekçi örnekler de verelim
Hadi hamburger örneği biraz absürt kaldı diyelim, aslında bu sıkıntıları fazlaca sık görüyoruz. Temelsiz bir haber yapıldığı vakit beşerler bir anda bunu paylaşmaya başlıyor zira kendi görüşlerine ya da kabul görmek istedikleri toplumsal etrafa uygun paylaşımlar olabiliyor. hiç bir şey olmasa sadece bir şeylerin tanınan olmasından dolayı beşerler bir şeyleri hakikat kabul edebiliyor. Facebook’a yöneltilen seçimleri manipüle etme iddialarını hatırlayın. O periyotta Facebook, tıpkı görüşteki insanları bir yankı çemberine alıp daima tek bir görüşü empoze etmekle suçlanmıştı.
Yani kalabalıkların bilgeliği, insanların birbirlerinin fikirlerini görüp etkileşebildiği noktada zayıf kalıyor, hatta bilgelikten hayli ahmaklığa dönüşebiliyor. Sonuçta inek kilosu varsayım etmek, akıl hocanız olarak gördüğünüz birinin rastgele bir bahisteki yorumunu değerlendirmekle birebir manaya gelmiyor. aslına bakarsan teknoloji platformları da bu manipülasyonları engellemenin yollarını arıyor.