İlki liderinin maçoluğunun bir kültüyle, ikincisi sistematik kadın düşmanlığıyla tanımlanan Moskova ve Tahran’daki rejimler, kadınların ilham verdiği ve önderlik ettiği protestolarla yıkılsa uygun olmaz mıydı?
Olasılık artık uzak değil. İran’ın başörtüsü kuralını ihlal etmekle suçlanan, ahlak polisi tarafından tutuklanan ve neredeyse kesinlikle gözaltında komaya giren 22 yaşındaki Mahsa Amini’nin acımasız ölümünden bu yana İran’da ortaya çıkan protestolar, Yeşil Devrim’den bu yana yaşanan en ciddi protestolar. 2009 yılında Mahmud Ahmedinejad’ın hileli bir şekilde yeniden seçilmesinden sonra.
Ama bu sefer farklı olabilir.
Ardından, dini lider Ayetullah Ali Hamaney, güçlüydü ve sistemin tüm kontrolünü elinde tutuyordu. Şimdi, ağır hasta olduğuna dair haberler var. Ardından İran günde yaklaşık 2,3 milyon varil petrol ihraç etti. Şimdi, kısmen Trump yönetiminin uyguladığı yaptırımlar sayesinde, yaklaşık 800 bin ihracat yapıyor. Ardından, protestolar ağırlıklı olarak Tahran merkezli siyasetle ilgiliydi. Şimdi, bunlar insan haklarıyla ilgili ve güçlü bir etnik bileşen var: Amini’nin selamladığı İran’ın Kürt bölgesinde, Oshnavieh şehri hafta sonu protestocular tarafından kısaca ele geçirildi. Ardından rejimin milisleri ve güvenlik servisleri protestoları kolayca alt etmiş görünüyordu. Şimdi, İran’ın baş yargıcı Gholam Hossein Mohseni-Ejei, memurlarının bunalıp “uyuyamadıkları”ndan şikayet ederek görüntüye yakalandı.
Ancak en büyük faktör kadın faktörüdür.
İran devrimini bir genç olarak yaşayan yazar Roya Hakakian Pazartesi günü bana “1979’da kadınlar başörtüsü tehdidine karşı gösteri yaparken yalnızdılar” dedi. “Şimdi gelgit önemli ölçüde değişti. Erkekler, kadınların liderliğini tanır ve onların yanındadır. Bu göstericilerin rejimin kimliğine aykırı bir kolektif kimlik oluşturdukları açıktır. Rejimin kadın düşmanlığına eşi görülmemiş bir eşitlikçilikle karşı çıkıyorlar.”
Diktatörlük yönetmek hassas bir iştir. Çok hafif bir dokunuşla yönetmeye çalışanlar -siyaset söz konusu olduğunda sıradan insanları az çok yalnız bırakarak- özgürlük zevkinin çok fazla zemin kazanması riskini taşırlar.
Ancak rejimi, ne giyecekleri de dahil olmak üzere insanların hayatlarının en kişisel yönlerine sokmaya çalışanlar, farklı risklerle karşı karşıyadır. Devletin sadece bir kaç kişinin değil, herkesin davranışını izlemesini şart koşuyorlar. Sistemden nefret etmek için kişisel nedenleri olan insan çemberini büyük ölçüde genişletiyorlar. Ve onları devrimin en basit aletleriyle donatırlar. İran’daki her kadın başörtüsü takmak zorundaysa, her kadının bir devrim başlatma imkanı vardır.
Vladimir Putin yıllarca bu tuzağa düşmemesi gerektiğini biliyordu: Silahı balyoz değil neşterdi ve Rus halkıyla yaptığı pazarlık, siyaseti kendi başlarına bırakırlarsa rahat bırakılacaklarıydı.
Muhtemel baş belalarına gelince, 2007’de Rus insan hakları avukatı Karinna Moskalenko bana Putin’in yöntemini anlattı. “Bütün iş adamlarını hapse atmaya gerek yok” dedi. “BT dır-dir en zenginleri, en bağımsızları, en iyi bağlantıları olanları hapse atmak gerekli. Tüm gazetecileri öldürmeye gerek yok. Sadece en seçkin, en cesuru öldür, diğerleri mesajı alacak.” Putin rejimine dayanma gücünü veren şey, her yerde hazır ve nazır bir zorlama sistemi değil, belirsiz bir korku kokusuydu.
Bir gecede bu değişti. Putin’in ordusunun azalan saflarını doldurmak için emrettiği “kısmi seferberlik”, zorlamanın özüdür. Rusya’dan gelen görüntülere bakılırsa askerlik çağındaki erkekler sınıra kaçıyor, kadınlar sokaklara dökülüyor. Pazar günü Sky News’de yer alan bir haberde “Moskova’daki protestoda erkeklerden daha fazla kadın – birer birer polis minibüslerine atıldılar” bildirildi.
Putin’in endişelenmek için nedenleri var. O dönemde Maria Kirbasova tarafından yönetilen Rusya Asker Anneleri Komitesi, 1990’ların başında Rusya’nın Çeçenya’daki ilk feci savaşına son verilmesine yardımcı oldu. Bundan önce, Rus anneler, Afganistan’daki Sovyet askeri çabalarının altını oymaya da yardımcı olan dedovshchina’nın – genç askerlerin rutin ve acımasız istismarı – kötülüklerine dikkat çekmede etkiliydi.
Şimdi, Putin’in felaketli ve yasa dışı savaşında can simidi haline getirmeye çalıştığı 300.000 genç erkeğin her biri için, fiilen seferber edilmiş sayısız anneler, eşler, kız kardeşler, kızlar ve kız arkadaşlar var. Moskova’yı almak için Rus Ordusunun Kharkiv veya Kiev’i almaktan daha fazla şansları var.
Putin’e karşı koymakta çok başarılı olan Biden yönetiminin, İranlıları Elon Musk’ın Starlink kutuları aracılığıyla internete bağlı tutmaya çalışmak da dahil olmak üzere, İran’ın protestolarının arkasına ağırlık vermesi iyi. Kadınlara kolaylık sağlamayan bir rejimin yaptırımlardan kurtulmayı haketmediği ilkesiyle nükleer müzakerelerden çekilerek daha da iyisini yapabilir.
Batı’nın bir kadın hareketi ve bir Kadın Yürüyüşü var. Şimdi İran’da Kadın Devrimi ve Rusya’da Kadın Barışı zamanı. Fırsatlar olgunlaştı.
The Times yayınlamaya kararlı harf çeşitliliği editöre. Bu veya makalelerimizden herhangi biri hakkında ne düşündüğünüzü duymak isteriz. İşte bazıları ipuçları . Ve işte e-postamız: [email protected] .
The New York Times Opinion bölümünü takip edin Facebook , Twitter (@zeynep) ve Instagram .
Olasılık artık uzak değil. İran’ın başörtüsü kuralını ihlal etmekle suçlanan, ahlak polisi tarafından tutuklanan ve neredeyse kesinlikle gözaltında komaya giren 22 yaşındaki Mahsa Amini’nin acımasız ölümünden bu yana İran’da ortaya çıkan protestolar, Yeşil Devrim’den bu yana yaşanan en ciddi protestolar. 2009 yılında Mahmud Ahmedinejad’ın hileli bir şekilde yeniden seçilmesinden sonra.
Ama bu sefer farklı olabilir.
Ardından, dini lider Ayetullah Ali Hamaney, güçlüydü ve sistemin tüm kontrolünü elinde tutuyordu. Şimdi, ağır hasta olduğuna dair haberler var. Ardından İran günde yaklaşık 2,3 milyon varil petrol ihraç etti. Şimdi, kısmen Trump yönetiminin uyguladığı yaptırımlar sayesinde, yaklaşık 800 bin ihracat yapıyor. Ardından, protestolar ağırlıklı olarak Tahran merkezli siyasetle ilgiliydi. Şimdi, bunlar insan haklarıyla ilgili ve güçlü bir etnik bileşen var: Amini’nin selamladığı İran’ın Kürt bölgesinde, Oshnavieh şehri hafta sonu protestocular tarafından kısaca ele geçirildi. Ardından rejimin milisleri ve güvenlik servisleri protestoları kolayca alt etmiş görünüyordu. Şimdi, İran’ın baş yargıcı Gholam Hossein Mohseni-Ejei, memurlarının bunalıp “uyuyamadıkları”ndan şikayet ederek görüntüye yakalandı.
Ancak en büyük faktör kadın faktörüdür.
İran devrimini bir genç olarak yaşayan yazar Roya Hakakian Pazartesi günü bana “1979’da kadınlar başörtüsü tehdidine karşı gösteri yaparken yalnızdılar” dedi. “Şimdi gelgit önemli ölçüde değişti. Erkekler, kadınların liderliğini tanır ve onların yanındadır. Bu göstericilerin rejimin kimliğine aykırı bir kolektif kimlik oluşturdukları açıktır. Rejimin kadın düşmanlığına eşi görülmemiş bir eşitlikçilikle karşı çıkıyorlar.”
Diktatörlük yönetmek hassas bir iştir. Çok hafif bir dokunuşla yönetmeye çalışanlar -siyaset söz konusu olduğunda sıradan insanları az çok yalnız bırakarak- özgürlük zevkinin çok fazla zemin kazanması riskini taşırlar.
Ancak rejimi, ne giyecekleri de dahil olmak üzere insanların hayatlarının en kişisel yönlerine sokmaya çalışanlar, farklı risklerle karşı karşıyadır. Devletin sadece bir kaç kişinin değil, herkesin davranışını izlemesini şart koşuyorlar. Sistemden nefret etmek için kişisel nedenleri olan insan çemberini büyük ölçüde genişletiyorlar. Ve onları devrimin en basit aletleriyle donatırlar. İran’daki her kadın başörtüsü takmak zorundaysa, her kadının bir devrim başlatma imkanı vardır.
Vladimir Putin yıllarca bu tuzağa düşmemesi gerektiğini biliyordu: Silahı balyoz değil neşterdi ve Rus halkıyla yaptığı pazarlık, siyaseti kendi başlarına bırakırlarsa rahat bırakılacaklarıydı.
Muhtemel baş belalarına gelince, 2007’de Rus insan hakları avukatı Karinna Moskalenko bana Putin’in yöntemini anlattı. “Bütün iş adamlarını hapse atmaya gerek yok” dedi. “BT dır-dir en zenginleri, en bağımsızları, en iyi bağlantıları olanları hapse atmak gerekli. Tüm gazetecileri öldürmeye gerek yok. Sadece en seçkin, en cesuru öldür, diğerleri mesajı alacak.” Putin rejimine dayanma gücünü veren şey, her yerde hazır ve nazır bir zorlama sistemi değil, belirsiz bir korku kokusuydu.
Bir gecede bu değişti. Putin’in ordusunun azalan saflarını doldurmak için emrettiği “kısmi seferberlik”, zorlamanın özüdür. Rusya’dan gelen görüntülere bakılırsa askerlik çağındaki erkekler sınıra kaçıyor, kadınlar sokaklara dökülüyor. Pazar günü Sky News’de yer alan bir haberde “Moskova’daki protestoda erkeklerden daha fazla kadın – birer birer polis minibüslerine atıldılar” bildirildi.
Putin’in endişelenmek için nedenleri var. O dönemde Maria Kirbasova tarafından yönetilen Rusya Asker Anneleri Komitesi, 1990’ların başında Rusya’nın Çeçenya’daki ilk feci savaşına son verilmesine yardımcı oldu. Bundan önce, Rus anneler, Afganistan’daki Sovyet askeri çabalarının altını oymaya da yardımcı olan dedovshchina’nın – genç askerlerin rutin ve acımasız istismarı – kötülüklerine dikkat çekmede etkiliydi.
Şimdi, Putin’in felaketli ve yasa dışı savaşında can simidi haline getirmeye çalıştığı 300.000 genç erkeğin her biri için, fiilen seferber edilmiş sayısız anneler, eşler, kız kardeşler, kızlar ve kız arkadaşlar var. Moskova’yı almak için Rus Ordusunun Kharkiv veya Kiev’i almaktan daha fazla şansları var.
Putin’e karşı koymakta çok başarılı olan Biden yönetiminin, İranlıları Elon Musk’ın Starlink kutuları aracılığıyla internete bağlı tutmaya çalışmak da dahil olmak üzere, İran’ın protestolarının arkasına ağırlık vermesi iyi. Kadınlara kolaylık sağlamayan bir rejimin yaptırımlardan kurtulmayı haketmediği ilkesiyle nükleer müzakerelerden çekilerek daha da iyisini yapabilir.
Batı’nın bir kadın hareketi ve bir Kadın Yürüyüşü var. Şimdi İran’da Kadın Devrimi ve Rusya’da Kadın Barışı zamanı. Fırsatlar olgunlaştı.
The Times yayınlamaya kararlı harf çeşitliliği editöre. Bu veya makalelerimizden herhangi biri hakkında ne düşündüğünüzü duymak isteriz. İşte bazıları ipuçları . Ve işte e-postamız: [email protected] .
The New York Times Opinion bölümünü takip edin Facebook , Twitter (@zeynep) ve Instagram .